HALLOWE'EN


He kût hmingthang tak hi Celtic ho kût a ni a, a tîrah chuan 'Samhain'- tih a ni a, mahsela Halloween tih in khawvel chuan a lo hre lâr ta zâwk a ni.

Celtic ho hi a nawlpui hriatthiam dân tûr chuan, Scottish hnam ṭhenkhat leh Ireland bâkah Welsh hnam te hi an ni mai a.

Dawithiam a in puh hun lai leh Dawithiam tihhlum vâk țum a an tihhlum ho, Dawithiam a an puh ho kha an ni a, Druids- ho tiin kan hre ber âwm e.


Heng Druids- ho hi hnimhnah leh thing zung damdawi hmang hmasa tu te kha an ni a, Tin, Kum Sangkhat liam ta ah te khan Sawntlung lei hi pumna, kawțhalo leh tinrêng damdawi(?) ah a țha tih an hria a, an lo hmang daih tawh lehnghal. (mizo te erawh chuan Kêlkâng harhna 2015- ațang chauh khan kan hria anih hmêl sia)

Tin, Camelot Lal Arthur Pendragon-a Dawithiam Merlin- te pawh kha hêng Celtic/Druids- hnam tho hi a ni bawk a, Druids- ho chanchin tam tak pawh Merlin- vang hian kan hre tawh țheuh in a rinawm.

Ṭhenkhat chuan Samhain- hi Celtic ho thihna pathian tiin an sawi bawk ṭhîn a, mahsela hei hi Irish Mythology lam kan bih chuan a dik lo tih kan hre thei ang.

Celtic ho thihna pathian chu Arawn- a ni a, Samhain hi an thlasik inṭanna kût hming zâwk a ni.

Celtic leh Welsh Mythology ah chuan thihna pathian Arawn nupui chu Rhodysa a ni a, underworld Annwn ah an chêng an ti a, tin Arawn- hian ui/ramsa hlauhawm tak, mitthi khaw vêngtu a nei a, hei hi Cŵn Annwn (Hound of Annwn) tiin an sawi bawk. 

Hnam hrang hrang Mythology ho hi an in zûl hlawm hle a, sawi hran hleihtheih loh, sam phiar ang mai a in phiar zawm chiat ang deuh hi anni a.

Tun a Celtic ho thihna pathian/ hremhmun pathian pawh hi Greek Mythology a hremhmun pathian Hades leh a nupui Persephone- te chanchin nen a in ang lehzual hle mai a, Arawn angin Hades khân Mitthi khaw vêng tu ui kawlh lu pathum nei Cerberus- a nei bawk a nih kha.

Thihna pathian Arawn- hian chu an chenna mitthi khua Annwn- aṭang chuan Halloween- hunah mitthi thlarau a rawn chhuah ṭhîn a ni.

Celtic ho hian kum khat chhûng hian kût pali an nei ṭhîn a, hêng an kût te hi kum khat chhûng a sik leh sa inzawmna lai/ inṭanna hun ah zêl an nei ṭhîn. Tlem in han sawi zau deuh hlek ila.

Heng an kût te hi, Imbolic, Beltane, Lughnasadh leh Samhain (Halloween) te an ni a.

Imbolic kût hi Nipui inṭanna kût a ni mai a, February ni khat ah an hmang ṭhîn a, kut themthiamna leh mihringte vêngtu pathiannu Brigid- i chawimawina ni a ni a, he kût ah hian Holy Wells- te tlawhin an pathiannu Brigid-i hnenah an ṭawngṭai a, an ṭawngṭai zawh ah tui chhunchhuah ah chuan pawisa nawi an thlâk a, tin, a bul vêl a thingkung ah thawmhnaw ṭha leh ṭha lo te, puan te an khai thluah ṭhîn.

Beltane- kût hi May ni khat ah an hmang ve thung ṭhîn a, fûr hun inṭan lawmna a ni, Samhain- tih loh ah chuan he kût hi a lâr ber a, Samhain nen pawh an hman dân a in ang deuh ber.

Beltane Fire Festival ti a khawvel in a hmelhriat kha a ni a, Mayday ti a holiday a an puan nachhan leh May ni khat ni an lawmna hi he Beltane kût aṭanga rawn inṭan hi a ni. Bonfire kût pui ti ila kan sawi sual awm lo ve.

He kût awmzia ber chu fûr a lo inṭan dawn a, ran te ei tûr hnim te a lo ṭo in thing hnah te a lo chawr no chho dawn a, an pathiante hnen a chumi lawmna leh an ran te venhim an dîlna hun pui chu a ni ber.

Tual a meipui chheh(Bonfire) an nei a, lian tak a chhepin an din hual a, an ran zîng ami kel emw bawng emaw beram emaw kha an hruai tel ve bawk a.

Chu an meipui chheh vâp (ash) chu an ran hruai an tât vak ṭhin a ni.

He an meipui chheh (bonfire) aṭang hian Aos Sí- te an rawn chhuak ṭhîn a, Aos Sí- te hi kan hriatthiam dan tûr chuan Fairy te reuh te te, Nightwisp- an chi kha an ni a, Hawthrone- thing ah te an chêng ṭhîn niin an ring bawk. Mahsela Bonfire a Aos Sí- rawn chhuak te erawh hi chu leihnuai a chêng ṭhîn an ni thung.

Mitin in an in tukverh leh kawngkhar te bâkah an ran in ah May flower leh ribbon te dahin an chei ṭheuh a, tin, tual a an meipui chheh ami mei lâ in chu chuan bati an chhi a, chûng bati te chu tukverh leh kawngkhar bulah te an chhi êng ṭhîn. chulai ah chuan Aos Sí- te eitûr in bawnghnute leh eitûr hrang hrang an chhawp ṭhîn bawk.

He kût ah hian Holy Wells te an tlawh bawk ṭhîn a, hemi kût hun chûng holy wells- a zîng leh tlai a dai tla te chu an in hnawih ṭhîn a, he dai tla hi tar theih lohna leh hmelṭhatna te an ti bawk ṭhîn.

Lughnasadh kût hi August ni khat ah an hmang ṭhîn a, thlai thar kût tih hian kan hrethiam mai awm e. Tun a England a Loaf Mass Day- ti a an hman ṭhin hi a ni. 

Celtic ho pathian Lugh- chawimawina kût a ni bawk a, Lugh hi kut themthiamna leh finna, indona pathian a ni.

pathian Lugh- hnenah an thlai thar hrang hrang  leh theihmute an hlân ṭhîn a, tin, bawngpa in an inthawi bawk ṭhîn.

Samhain kût hi Celtic ho kum khat a an kût pali zîng a a hnuhnung ber a ni a, an kût zîng a lâr leh ngaihhlut hlawh ber a ni.

Favang hun tâwp leh thlasik inṭan dâwn chiah hun, October ni sawmthum leh pakhat ah hman a ni ṭhîn.

Hmanlaiin Celtics- ho thihna Pathian( mitthi khua roreltu Pathian) Arawn(Aaron)- chuan favang tâwpna nî, Thlasik ințanna zân hmasa ber ni bawk, Thlasik ințanna thla bial zân hmasa berah chuan Mitthi tawhte thlarau chu Mitthi khua( Arawn/underworld) ațanga chhuak a, minung rama kal a, an chhûngte tlawh a phalsak țhin a.

He hun hi mitthi khua leh minung khawvel inkâr daidangtu bang pan lai ber a ni a.

Chûng thlarau te chuan an chhûngte tlawh kualin eitur te an ei țhîn ni a ngaih a ni a, chuvangin mitthi chhûngte chuan an kawngkhar pawn lamah leh an tukverh ah te eitûr an lo dah ṭhîn a ni. He eitur leh intur an lo dah nachhan ber chu pathian te tih lawm nan a ni a, thlasik khawvawt leh ṭhal va êk châr anih dawn avângin chu mi hun chhûng a an dam khawchhuah theih nan thihna pathian Arawn-a thlarau rawn kal tîr te chu eitur pe ṭhîn an ni bawk.

Mahsela an chhûngte thlarau rual hian ramhuai tam tak mitthi khua aṭangin an rawn kal ve ṭhin avângin chung ramhuai thlarau ho hnawh kian nan Celtics ho chuan an khaw chhûngah meipui (bonfire) an chhep hluah a, nasa tak a in chei rângin ramhuai te tih lawm nan an puithiam (druids) te chuan bawng pa leh mihring thisen te an hlân thîn a, he meipui ah hian phairuang a siam bâwm chhûng a an dah  zawhte dum an theh lût bawk ṭhîn, hei hian hmalam hun hriat theihna ah dawithiam te a pui an ti ṭhîn.

Tin, Samhain hun chhûng a zawhte dumin kawng a kân chuan chhiatna lo thleng tûr entîrna an ti a, an duh lo hle ṭhîn.

 (Hei hi halloween Black Cat lo chhuahna a ni e.)


 He inthawina hlân tûr hian puithiam te chu dawithiam pitar angin an inchei țhîn.

(Hei hi Halloween Witch- lo chhuah dan chu a ni a, Tin, ramhuai ho thlarau hi tun a Halloween costume rawn chhuahna a ni a, Bonfire lo chhuahna a ni bawk.)



Dawithiam pitar a an in cheina chhan ber chu hêng ramhuai thlarau ho hian mipa dawithiam an hmuh fuh chuan an thlarau an laksak ṭhîn a, chuvangin hmeichhia angin an in chei ṭhîn a ni.

Tin, kût hun chhûng an in bul a choak dum a rawn kal a, a hrâm leh veilam pan a a thlawh chhuah leh chuan thil ṭha lo lo thleng tûr ah an ngai a, an in bul a Chhimbuk arawn kal a, chu chhimbuk hrâm ri hre tu chu thi tûr ah an ngai bawk ṭhîn,  Mizo in Chingpirinu thizûn kan tih ang deuh hian.

Tin, khawchhak lam aṭanga bak a rawn kal chuan vanneihna ah an ngai a, mahsela khawthlang lam aṭanga a rawn kal chuan ramhuai ho zualko ah an ngai thung ṭhîn.
Hêng hi Halloween Crow, Bat, Owl te rawn chhuahna bul chu a ni.

Tin, kawtlai a an meipui chheh alh ami chuan sathau bati an chhî a, an tukverh leh kawngkhar bulah te an dah a, Mai an kerkua a a chhûngah sathau bati dahin an inkawt leh tukverh bulah te an dah bawk ṭhîn.

Hei hi Halloween Candle lo chhuahna a ni a. Luruh leh ruhrel te an in tukverh leh an inchhûngah te an dah ṭhîn bawk a.

Luruh hian famkimna a entir a, mitthi tawh te lak a chuang bang leh mihring te nunna quality entîrna a ni.

Tin, Ruhrel hi mitthi entirna a ni a, dawithiam te'n an meichheh ah an paih a, tichuan a rawn alh a, bonfire a rawn chang ta ṭhîn a ni.

Kut laiin hmeichhia pasal  la nei lo chu pindan thim tak ah awmin darthlalang hma ah a ṭhu a, rei tak darthlalang uluk tak a a thlîr char char chuan hmel hlimthla a rawn lang ṭhîn a, chu chuan a pasal neih hun tûr a rawn lantîr ṭhîn.

Darthlalang a mipa hmel  thlâ a rawn lan chuan chu chu hun lo kal tûr a tân a a pasal tûr hmel a ni a, mahsela darthlalang a luruh a rawn lan chuan pasal nei lovin a thi dawn tihna a ni.

Tin, Halloween ti famkimtu leh a symbol lâr ber chu Pumpkin head/Jack-o'-lantern- hi a ni âwm e, a lo awm ṭan dan leh a chanchin hi thawnthu sei leh ngaihnawm tak mai a ni a, mahse tun atan chuan a tlangpui ang zawr zawr hi han tarlang ila, remchang ah Jack O'Lantern- chanchin bîk hi a chipchiar in tarlan kan la tum zâwk dawn nia.

A hming hi a tam hle mai a, a langsar zual te chu, Stingy Jack, Jack the Smith, Drunk Jack, Flaky Jack, Jack o' Lantern leh Pumpkin Head te hi anni awm e.

Kum za tam tak kal ta khân Ireland- ah hian zu heh êm êm mai (zu ngawlvei) mi uikawm Jack-a hi a awm a. An khua a mi bum thiam ber leh dawheh ber a ni.

Ramhuai bum tumin a zu man tûr a dil a, zu man a pe anih chuan kum a lo vei hnu a a nunna laksak a, ramhuai hnena a thlarau pêk a intiam a, tichuan zu man pawisa chu ramhuai chuan a pe ta a.

Kum a lo thar a, Jack a chu a lo thi dawn ta a, mahsela thih a la duh loh avângin ramhuai hnena a thutiam chu tidanglam a, bum leh in kum sawm chhûng a nunna pawh sei sak leh a ni a.


Mahsela a zu in nasat avângin Jack- a chu a thi ta tho tho a. Vanram ah a thlarau chu a han kal a, mahsela vanram a a luh erawh phal a lo ni lo.

A ramhuai bum khân jack-a chu a lo bum lêt ve  ta thung a, hremhmun ah pawh luh tîr a lo phal ta chuang lo a.

Tichuan ramhuai chuan Jack a thlarau chu anṭam bulbawk (turnips) kerkuak chhûng a lungalhthei chhit ên a a kalna ên tûr leh khawvel a vakvai tûrin a ti ta a.

Chu chu Jack of the Lantern (Jack O’Lantern) tiin an lo sawi ta a ni.

Ireland leh Scottish mi te chuan thawmhnaw chhe tak inbel,  hmel rapthlak leh hlauhawm tak, alu emaw anṭam bulbawk kerkuak chhûng a lungalhthei chhit ên keng ramhuai chu zan ah tukverh ah te a lo dâk in, mi kawngkhar bulah te a lo ding ṭhîn an ti a.

Tichuan Ireland leh Scottish mi te America a an lo pêm luh hnu chuan Jack O'Lantern chu thawnthu anga sawi zel in, America a an thlai thar nasat zîng ami Mai (Pumpkin) chu Alu leh anṭam bulbawk aiah an lo hmang ta a, chu chu khawvel in an lo hmanpui ta zel a ni.

Tin, naupangte tân he hun hi hun hlimawm tak a ni a, Halloween in a ken tel Trick or Treating hun hmang bawkin he hunah hian a hmaa ramhuai hovin mî in tlawh kual a thil an ei țhin ang deuhvin naupang te chu ramhuai ang taka incheiin mi in an tlawh kual a, eitur hrang hrang dîlin hêng eitir hlawh chhuak tur hian ramhuai thawnthu te an sawi a, an zai bawk țhin.

Pek an nih loh erawh chuan naupang te hian thil te an rûk bâkah anmahni eitur pe duh lo tu te thil engemaw ber an tih chhiat sak țhin. (Ram țhenkhatah chuan naupang ho hian pawisa te an dîl țhin).

Roman hovin Kum zabi 1-na hunlaia Celts ho an rûn vak țum a Celts- ho an tlâwm a, Roman hovin an awp hmâ zawng khân Halloween tih ala ni lova,  ‘Samhain’ – tih a ni țhîn a, mahse Roman hovin an awpbeh hnu khân he an kût hi siam danglam sak in anmahni Roman ho thei leh thlai chi pathian Poloma leh mitthi tawhte an zahna lantirna Feralia chu an telh belh a.

Tichuan Celt leh Roman ho Tradition chu lakkawp chhoh a ni zui ta a, May ni 13, 609AD  khan Pope Boniface lV- in Christian Martar te pual kût  Martyr Day-ah he kût hi a thlâk a, chumi hnu fê  
AD 800 lai vel khân Pope Gregory lll- chuan mithianghlim kal ta te puala All Saints Day/All Hallows Day an hman nî, November ni 1 hma chiah October ni 31 ah a urlâwk nan All Hallow Eve tiin a thlak leh ta a, hei hi hun lokal zêlah Halloween ti a thlâk a ni chho ta a ni.

He kût hi khawthlang ram tin deuhthaw ah chuan intihlim nan an hmang nasa hle a, kan ram ah ngei pawh anlo hmang ve ta hial a, mahse sawiseltu erawh an awm nghal pang mai, hun alo in her deuh ang a, kan ram ah pawh nasa zâwk a hman hun ala awm ngei ang.



Christian te tân chuan hman loh hi a țha ber a, Ramhuai biakna nena inzawm a ni tiin sawisel mahse, a sawisel tute pawh an fihlim chuanglo, kan sawisel a nih chuan Sunday kan serh te pawh milem biakna ațanga Halloween nen in ang chiah a kan copy a ni a.

Christmas Tree te, Easter egg te, Easter Rabbit te ho pawh kan neihloh a, kan bansan a țul tho hmel bawk si



Chutiangin Christmas putar(Santa Claus) - te pawh hi Norse Pathian, Khawpui ri Pathian Thor-a pa Odin-a daih alo ni leh zel si a, chuvangin engpawh ni se a hlimawm zâwng leh kan Pathian hlat lo zawng a kan hmang thei a nih chuan a lawmawm ah ngai mai ang aw.

Chhiar tu zawng zawng te Hallowe'en Chibai vek u le.

Comments

Popular Posts