ORIGIN | The Epic Of Wizard Lalruanga

THU HMA :

Mizo hnahthlak hnam hrang hrang te hian thawnthu in ang, mahsela a hnam ṭawng ang leh kan khawsak mil zel a danglam hret hret, a lo chhuahna erawh hmun khat nisi hi kan nei ṭeuh a.

Lalruanga thawnthu pawh hi Mara(Lakher) chuan Nara thawnthu, Lai(Pawi)-in Lalruanga leh Keichala- ti in an nei bawk a. Kawrdumbela te, Liandova te unau te leh Zawlpala leh Tuarlering(Tualvungi) thawnthu te pawh nei hlawm bawk.

Thado-Kuki-in Chemtatrawta thawnthu leh a dang te an nei a, Bongcher(Tripura) te pawhin Chemtatrawta leh Bakvawmtepu thawnthu an nei ve bawk a. Thawnthu lar tak Chhura thawnthu hi Hmar in Sura, Paite in Peng lam, Falam in Tenglam, Gangte in Bilpi tiin an nei hlawm.

Kan han tarlan te hi a nawlpuiin a kan hmelhriat thawnthu an ni a, a dang tam tak pawh ala awm bawk a ni.

Mahsela tunah hi chuan heng mizo hnahthlak hnam chi peng hrang hrangte'n a anmahni hnam bil a an lo neih chu Mizo Mythology tiin hlawm khat ah khaikhawm a hnam dang Greece, Chinese, Egypt, Mayan, Scandivanian leh Summerian hnam pum Mythology anga rem fel in, a chhiar nuam zawk leh a ngaihnawm dân tûr, a thawnthu puitling angin tarlan kan tum dawn a ni.

Mizo te hi Pathian chi, mihringte siamtu, enkawl tu, vengtu...etc nei kan ni a, chung chu a bulṭanna ah hian tlem tarlan an ni.

Khua hi siamtu Pathian ber chu a ni a, Pu Vâna tih nen hian thuhmun niin alang.

Tin, Lusei ho ina Khawzîng Pathian an tih nen hian thuhmun tho anih hmel, a chhan chu, Siamtu chu Ziak tu hrang hrang te leh thawnthu hrang hrang ah hian, Khuazîngnu, Khua, Khuanû, Khawzîng Pathian tih te in a awm a, mahse an chanchin leh awmdan sawi zawmna ah an in ang leh hlawm vek zel tlangpui țhin a, chuvangin 'Khua' ka han ti tawp mai a ni. Chung(Vansen) hi Pathian chi khat tho a ni a.

 Tin 'MAL' - tih hi kan hrethiam lo maithei a, Mal- chu pathian chikhat, Malsâwmna hrang hrang pe tu hi a ni.

'Mal sâwm' han tih a, 'aw' ri sâng thlûk hi Mal, Pathian ka ko tihna angah an ngâi țhin.

SAWI HAWNNA :

Tin, heti hi a ni a, pathian ho te chû an inhmu khâwm a, 'Chung', Vánsen an tih bawk, Vân sâng a romei zîng a chêng, Nî leh Thla kâr a mi, mihringte vêngtu thlarau ṭha mi chuan Lei mihring te zîng a nupa tuak hnih, fa rêng rêng nei thei lo te chanchin chu a sawi chhuak a, fa an awh zia leh an khawngaihthlâk zia uar tak a sawiin, pathian ho hma ah chuan a ding chhuak a.

********************************************

" Âw Mal, min hrilh teh khai, Lei mihring te zîngah anni aia Pathiante  au nasa leh an thinlung leihbua a, an manganna thu thlen nasa an awm ngai dawn emni?

 

Nang, Mihringte malsâwm ṭhîn tu chuan an chanchin kan hnenah hian han puangzâr teh khai." a ti a.

Lei a nupa tuak hnih, fa nei thei lo te ngaihtuah zui niawm tak hian Mal- chuan aw ka chhuah in Chung/Vansen- zawhna chu a lo chhâng a,

" Hringmi te thinlung ngaihtuahna chu an dam chen lek ang a tawi leh hmanhmawh a ni a, Pathiante malsawmna hi dawn thuai an châk ṭhîn, a lo thleng thuai ang an tân a Siamtu Khua, remruat chu. " a ti a.

Chûng thû te an sawi zawh hnu chuan lei a nupa tuak hnih awm te lam chu an han hawi chhunzawm lehnghal a...

Chung hun lai chuan an khua chu an ṭhenawm khua ho ai chuan a lian in a ropui zawk a, a mihring chêng te pawh an tam in pêm lut thar pawh an awm deuh reng a.

Chu khuaah chuan nupa tuak hnih hi an awm a. Fa reng reng an neih theih loh avâng a an harsatna te a in an avângin an nupui te chu an in kawm in an in kawp chawt reng a.

 Fa hi an awt ve êm êm a,    naupang pawnto te hi mittui tla zawih zawih in an thlír nitin mai ṭhîn a, Puithiam Sadawt- hnenah lah inthawina neiin an kal fo va, mahsela awmzia a nei thei chuang lo.

Nikhat chu chung nu pahnih te chuan ramhnuaiah thing an phur a, an thing fawm pah chuan fa an neih theih loh vâng a hrehawm an tihzia te, fa an awh ve zia te an sawi dûn melh melh a.

 Chutia an ti ti lai chuan chulai ramngaw a cheng ṭhîn Lasi nula pahnih hian an awmna bul lawk aṭang chuan an thusawi chu an lo ngaithla reng a, an khawngaih ta hle mai a. Chung hmeichhe pahnih te chu thing an fawm ngah hnu chuan khaw lam pan in an haw ta a.

Chumi hnu chuan anni Lasi pahnih te chu mihring te siamtu, Khuanu siam sa lo chhinchhiah a, lo peih fel tu Khuavang- ho khua ah chuan an kal ta vang vang a, Khuavang Lal ropui tak mai, thli leh ruah pathian Sabereka hnen an thlen chuan an thil hmuh leh hriat te chu an sawi ta a.

Chutianga an sawi lai chuan thawklehkhat ah an zîngah chuan pathian chi zîng ami, mihringte malsawm a enkawl ṭhîn tu, Mal- pathian chu a lo lang ve hlawl mai a.

Mal- chuan an hnenah, " Siamtu Ropui Chatuan mi, Khuanu, in min rawn tîr a ni e, ani chuan in kut ah malsawmna a dah a, Khuavang Lal ropui pawh hian chu chu a remti ngei ang.

Hmeichhe pahnih te chu malsawm ula, an chungah in thiltihtheihna lan tir rawh u khai, an chhul aṭangin mi ropui leh huaisen tak an rawn la chhuak dawn si a," a ti a.

Khuavang Lal Sabereka-a'n chu thu a hriat chuan remti tih lantir an a lu a bu zauh a, chûng Lasi pahnih te pawh chuan anni Pathian te chu zahna chibai bûkin hlim takin Khuavang khua chu an chhuahsan ta a.

Chumi zân chuan Lasi- nula pahnih te chu chung nupa tuak te mal sawm tur chuan an kal ta a.

Zanreh lai takin nupa tuak te inah chuan lût in tui tak a an mutthilh lai chuan hmeichhe pahnihte chu fa nei thei tûrin mal an sawm ve ve a, tichuan khawfing chah hma in an kalsan leh ta a.

Chumi hnu lawk aṭang chuan chung hmeichhe pahnih te chuan nau an lo pai vê vê ta a, an hlim kher mai.

Nau an pai chhûng zawng chuan Lasi nula te chuan hnai te te aṭangin an vêng reng a, an chetsual palh an hlau in ram leh in ah pawh nisela, ah thiltihtheihna in an uap reng a.

Thla kua lai a lo vei tâk ah chuan nau hrin a lo hun a, Lasi nula te pawh chu mihring anga changin, nau chhar thiam angin an inlan tîr a.

Tichuan nau chu an chhar sak ta a, an nau chhar te chu mipa leh hmeichhia an ni.

 An nau chhar mipa zawk chu Lasi nula chuan a pawm kâng a,  mal a sâwm ta a, " He naute hi a hmingah Zalhranga in sa ang a, a lo tlangval hun chuan khaw khat tlangval hmelṭha a ni ang a. A huaisen êm êm ang a, perngo kaihte pawh a thiam êm êm ang a, sa a kap thei ang a, dawite pawh a thiam bawk ang,” tiin. 

Chutia Mal a sawm zawh chuan Naute nu hnenah chuan a hlan a, chu lasi nula chu hlim hmel tak hian boruak ah a thâm ral ta a.

Chûng nupa tuak te chuan mak an ti kher mai, sawi tûr pawh hre lovin an ka hau mai a.

Tin, nau piang hmeichhia zawk pawh chu Lasi nula chuan mipa ang tho vin mal a sawm ve bawk a, “A hmingah chuan Zawltleipuii in sa ang a, alo nulat hun chuan khawkhat nula hmelṭha a ni ang a. Tlangval zawng zawng ngaihzawn rawn a la ni ang. A pasal tûr chu khaw khat tlangval hmelṭha leh huaisen, themthiam leh dawithiam a ni ang.” tiin.

Chu malsawmna thu avâng chuan naute nu leh pa te chu an lawm êm êm a.

Naute piangte mal an sawm hnu chuan Lasi nula te chuan hlim takin khua chu an chhuahsan ta a.

Nupa tuak hnih te chuan Lasi nula te malsawmna ang chuan an fa te hming chu an sa a, an lo lei kan deuh chuan an nu leh pa te chuan an inkawm tîr ṭhîn a, duh duh a khawlai lêng thei an nihte chuan an in kawm ngeih êm êm a, an in kawp chawt reng mai a ni.

  Chutiang a naupang tê annih aṭanga inkawm ta chu an lo nulat tlangval hnu chuan an inngaizawng ta a.

 Nikhat chu Zalhranga leh Zawltleipuii- te chu luiah an kal a, Zawltleipuii chu a inbual a. Chutia a inbual chhûng chuan Zalhranga chuan a thlang deuh ah chuan perngo( râl lak a invênna) a kaih a.

Hetiang hunlai hian mihring te chu leido nei rêng rêng a khawsa an ni a, an ram velah râl an awm reng ṭhin avângin râl an lo kal thut pawh a Zawltleipuii chhanhim nan a ti a ni. An in hmangaih êm êm si a.

Zalhranga chuan perngo chu a han kaih zo a, chutihlai chuan Zawltleipuii chuan a ke a lo sil mek a, Zalhranga chuan," Zawltleipui, lo hawi teh, en teh râl an lo kal pawh a nangmah chhanhimna tûr che a nih hi," a ti a, Chutia tih pah chuan," He ti hian ka ti ang a, nangmah ka humhim thei ang che," tiin râl lak a a tih dan tûr a zir lai chuan a chesual palh hlauh mai a, vanduai thlak deuh maiin chutia a perngo kaih chuan Zawltleipuii mitah tak chuan a kap ta pawp mai a.

Chutia thal in Zawltleipuii mit a han kah fuh veleh chuan Zalhranga chu rang takin  a han tlan chho vat a, Zawltleipuii chu a pawm chawih a. A pawiti lutuk chu hrilhhai tak hian,

“A va han pawi tak êm, ka Zawltleipuii chhanhim nana ka tih asin le,” tiin a ṭap ta vawng vawng mai a. 

Chutia mangang taka a ṭap chu chu anmahni malsawmtu Lasi nula pahnih te khân an lo hmu reng a, a hnenah chuan rang takin an lo kal a. Zalhranga hnênah chuan,

 “Engatinge i ṭah tak chiam mai?” an ti a, ani chuan “Ka Zawltleipuii chhan nanva ka perngo kaihin a mitah a kap palh alawm le, a mit a lo del a khua a hmu leh thei dawn tawh lo a nih hi,” a ti a. 

Lasi nulate chuan Zawltleipuii chu chawiin leiah an mut tîr a,

"Kan tihdam sak leh ang chia, tûn hnuah zawng fimkhur tawh ang che," an ti a.

Zawltleipuii mit chu hup in eng thu emaw ni hi zawite te in an chham melh melh a, chumi hnu chuan  Zawltleipuii mit chu a lo dam leh ta a.

Zalhranga leh Zawltleipuii te chu an lawm êm êm a, lawmthu an hrilh mawlh mawlh a. Lasi nula te chuan hlim takin an kalsan leh ta a.

Chumi hnu lawk chuan khaw khat nula hmelṭha leh tlangval hmelṭha te chu an lo innei ta a, mi tin mai chuan inhmeh an tiin an lawmpui êm ém vek a, an inneihna ah chuan mihringte anga inlan in Lasi nula te pawh chu an rawn tel ve a, nupa tuak thar te chu mal an sawm bawk a.

Hman a mal an sawm tawh ang khan Zalhranga chuan sa a kap theiin a kut a hmui êm êm mai a.

 Vawikhat chu a ram chhuahna ah nghalchang lian êm êm mai hi a kap a. A lenzia mai chu, sanghal ruang chungah chuan a chuang a, an vau a raw zîk kuai chu vaibel dâwn ah a sât a. Chumi a sahna chu sâng tak a ni a.

 Amah chauh chuan engtinmah a tih theih si loh avangin khuaah midang pun turin a kal ta a. A sanghal kah lenzia te chu a hrilh hlawm a, Khua a mite chuan chutiang sanghal lian chu an hmu châk a, hmanhmawh takin a chan tûrin an liam zo ta vek a.

 A hmun an zuk thlen chuan sanghal tlukna-ah khan sanghal tereuhte, vawkzel tia lek hi a lo tlu ngêt ta mai a. 

Mi te chuab chu chu an hmuh chuan Zalhranga chu an nuihzatbûr ta a. “Hei hi maw i nghalchang kah lian pui chu?” an ti a.

 Zalhranga chuan “Nichin ah chuan lianpui a ni ka kah ni, in awih loh chuan han en ta che u, a chunga chuang chunga ka vaibel dâwn lâkna ka sah chhum hmawr pawh khi khi a nih khi,” a ti a, a kawhhmuh hlawm a.Mi te chuan an han en a, vau a rawzik Zalhranga sah chhumna chu a lo awm ngei a. Mak an ti êm êm a.

Mahsela mite chuan khua ah an haw san leh ta vek a.

Chumi a nghalchang kah chu Lasi ho vawkpa chuam hi a lo ni a, inlam a mite a pun hlân khân an lo thleng sak daih hi a lo ni a.

Mahse Zalhranga chu chuti ngawt chuan lungawi thei lo va. A sanghal kah zawng chuan a thawk chhuak leh ta a. Nakinah chuan vau a puk pakhat hi a va thleng a, tah chuan Lasi nula ho hian a sanghal kah ngei mai kha an lo hiat hiar hiar hlawm a.

Chumi lai tak chu a va hmu a, Puk ah chuan lut in thinrim tak hian Lasi ho hnenah chuan, “Engatinge ka sa kah in lo thleng mai?” a va ti a.

 Lasi te chuan, “Engatinge kan vawk pa lian ber i lo kah teh rêng ni?” an ti ve thung a.

 Zalhranga chuan aw ki sân in, thinrim tak hian, " E ! chuti a ni thei lovang,  kan lovah a chhuak fo mai a, kan thlai leh buh te a pal chhe zo vek alawm, engahnge ka kah loh vang?” a ti a. 

Lasi te chuan “E khai, chuti anih chuan i sual zuk ni tak a, i thihna ngaiah khân va thi leh rawh,” an ti a. An vawkpa lian chu an kal tîr leh ta a, Zalhranga kah hlumna ngai ah chuan a va thi leh ta a.

Zalhranga chuan khuaa mite chu a han pun leh a, mite pawh chuan eng emaw tak chu a ni ang tiin an zui leh ta a.

 Nghalchang lian êm êm mai an han hmuh chuan an hlim hle mai a, an in pun belh zêl a, a khaw nâwt a thawk chhuak in sa chu an chan ta dur dur a.

Chumi hnu lawk chuan Zalhranga leh Zawltleipuii chuan fapa duhawm tak mai an nei ve ta a, a hmingah chuan Lalruanga an sa a, Lalruanga chu a lo lian deuh deuh va, a lo tlangval a, a hmel chu a ṭha êm êm mai a. Apa ai pawh khân a hmel chu a ṭha zâwk daih a, an khaw nula zawng zawngte chuan an ngaizawng ṭheuh hlawm a.

 Mahse ni khat chu Lalruanga chu a dam lo va, rei lo tê ah a na ta hle mai a, thih a sual zui a ni ta mai a.

A nu leh a pa chuan an ui êm êm a, A pa chuan Lalruanga thlarau chu a chelh ta tlat a. Lalruanga thlarau chuan mitthi khua a kal a tum tlat mai si a. Nimahsela a pa chuan a ui êm êm a, kal a phal ta hauh lo mai a.

 Lalruanga thlarau chuan “Ka pa min thlah rawh, mitthi khuaah ka kal dawn,” a ti a. A pa chuan a thlah duh chuang lo va.

 “Ka pa, enga tinge min ui êm êm ni? Kei chu mitthi khuaah ka kal ang a, keimah aia hmelṭha leh huaisen zawk fapa i nei leh dawn alawm, ka pa lungngai suh, min thlah mai rawh, kei zawng ka kal dawn a ni,” a tih pawh chuan a thlah duh chuang lo va.

"Ka fapa, ka thlah tawp lovang che, i kal thei lovang," tiin a chelh tlat a.

Rei tak chutia an in chelh hnu chuan Lalruanga thlarau chu kel pa ah a chang a, a pa chu a si ta vak mai a,  Mahse apa chuan thlah duh chuang lo va.

 Chumi hnu chuan khawimu- ah a chang leh a, a pa chu a zuk ta a. A kut a a zûkna avâng chuan apa chuan a thlah palh ta hlauh mai a, chu veleh khawimu chu rang takin apa kut ata chu a thlawk chhuak vat a, a thlâwk bo ta daih a.

  Lalruanga pa ui lutuk chu a ṭap ta ngawih ngawih mai a, a fapa chu a ngai êm êm a, hun rei tak chhûng chu a fapa avâng chuan a hlim hmel pawh hmuh tûr a awm lo hial a ni.

Mahse nikhua a lo rei a, Zawltleipui i'na fa a pai leh tâkah chuan Zalhranga lunglenna te pawh chu a lo reh ve ta tial tial a. Chuti chuan Zawltleipuii nau pai pawh chu a lo hrâm leh ta hle a. 

Tûk khat chu Zawltleipuii chuan feh a tum a, chumi tûk tak chuan khua a ṭha hle mai a, chuvang chuan a Ém leh a chaw fûn chauh ken a tum a.

Nimahsela a naupai hrâm tawh tak chuan heti hian thu a rawn sawi ta reuh va. “Ka nu, vawiin chuan siksîl keng rawh, nilengin ruah a sûr dâwn a ni," a han ti a. A nu chuan mak a ti hle a, a han ṭhu a, “ Awi loh loh tûr anih chu, nî te pawh sa na uar a, nang pum chhúng ami hian eng va hre suh che,” a ti a, a pum chu a bêng ta kâwrh a.

Siksîl pawh keng duh lovin a va feh ta a. 

Lo a zuk thleng hman chauh va, ruah chu a lo  sur ta tak tak a. Nilêngin a sur ta mai a, a siksîl keng duh lo chu a inchhîr êm êm a, nilêng chuan ruahpui hnuaiah chuan a bûng a, tlai a lo nih pawh chuan ruah chuan han zai a rel thei si lo a, tlai takah ruah do chungin a haw ta a.

Tin, a tûk ah chuan feh leh ngei a tum a. Mahse chumi tûk chuan zing aṭangin ruah a sur buan buan reng a. Zawltleipuii chuan Siksîl ken a tum ta a.

Nimahsela a pum chhûng a naute chu rawn ṭawng chhuak leh in, “Ka nu, vawiin zawng nilêngin ni a sa dâwn, siksîl zawng keng duh suh, i ning viau mai ang,” a lo ti leh a.

A nu chuan, “Khawiah nang nau piang lo khan i hre hlei lawng e, tun apang a ruah sûr na na na,” a ti leh tlat a, a pum chu a han bêng leh kâwrh a. Siksîl khum chung chuan a feh chhuah leh ta ṭalh a.

Chutichuan lo a thlen rual in ruah sûr chu a bâng a, ni a rawn sa ṭha leh ta êm êm mai a, a siksîl chu a ning a, a paih a paih ta mai a.

Zawltleipuii tlaia a hâwng chu kaiṭen-ah nau chu a thlauh(nei) ta mai a. Naute chu inhnuaiah a tla tlang a.

Chutia a tla thla chuan inhnuai ah sazu kua a hmu a, a laihna tûrin a nu chu a au va  tuthlawh a han dîl a.

“Hei sazu kua ka hmu e, ka lai nghal dawn, ka nu tuthlawh min thlak rawh u, ” a ti ta mai a. A nu pawh chuan i he lovin tuthlawh chu a thlak ve mai a. 

Ani chuan Sazu kua chu a lai a, a man ta ṭeuh mai a. Inchhungah chuan a han lût a, " Ka nu, Ka pa, hei sazu ka man," tiin a sazu man khawm chu a lek lar lar a.

Chutianga nausen si, ṭawng thei leh thil tithei êm a awm chu a pa chuan a ngaihtuah ta hle mai a, " Heti hrim hrim chuan mi pawi kan sawi reu reu ang e, a ṭawng thei lutuk dawn, a lei hi hlep ṭhen ila a ṭha ang,"  tiin a man lawk a, a lei hmawr chu a hleh sak a, didip ah a zep ta daih mai a. A hming ah apa chuan a fapa boral ta hming ang bawk in Lalruanga- tiin a sa leh ta a.

Hun a lo her a, Lalruanga pawh chu a lo leikâng ve zel a, a pa in a lei hmawr hleh sak tawh mahse pawnto rual anih chuan an khua a naupang ṭawng thei leh dangnâl ber a la ni ta fo va.

 hmingah Lalruanga bawk an sa leh ta a, a pa chuan a tawngthei lutuk dawn, a lei hmawr hi tan ila a tha ang, a ti a. A lei chu a tan sak ta a. Ditipah a zep ta daih a. Chuti chung chuan an khua a naupang ṭawng thei ber a la ni ta fo va.

A nu leh pa te malsawm sak tu Lasi nula pahnih te khân Lalruanga lo piang chu an thlîr reng a, englai pawhin an vêng a, hla tak aṭang pawhin an thiltihtheihna chuan an uap reng ṭhîn.

"Aw Mal, pathian chi pêng ang mai a lo seilian tûr atan chuan kan nau thar hi a tlâk dâwn emaw chu" Van sâng romei zîng a chêng mihringte vêngtu thlarau ṭha mi Vansen- chuan a ti a.

Lei Mihringte malsawm ṭhîn tu, mitmeng de riai Mal- chuan lo chhângin,

"A tâna Siamtu Khuanu remruat chu tih danglam theih a ni lo." a ti a.

Vansen- chuan, " A mizia lah Vawmpui- ang mai, a dang nâl vâng hian a thil neih te chhawr hman lovin a puangzar mai lo maw," a ti leh a.

Mal- bawk chuan, " Hringmi te chuan an pian tirh ata zir tûr an nei a, fam an chan ni thleng in, a ding leh vei ah thlarau ṭha mi te'n an vêng a, a zinkawng thui tak zawh tûr hi a hlen ngei ang tih ka chiang a ni." tiin a chhang let a.

Pathiante inhmuhkhawmna ah chuan Siamtu Khuanu chuan aw ka a rawn chhuah ve a,

"Aw, Vansen-, i mangang hma lua a ni, lo ngawi rih rawh khai, nau thar chuan fel takin a zinkawng chu a zawh ngei ang, ani chu finna leh thiltihtheihna nasa tak a thuam a ni alawm, a pian hma aṭang rêngin." dam thlap hian a ti a.

Vansen chuan," Mahse, ani hi kan thlang sual anih chuan lei hringmi te' n a an tawrhna tûr hi a nasa asin, Keimi hlauhawm leh huaisen tak tak te hmachhawn tûrin rem i ruat si a, tun ang reng anih chuan an lakah boral thei a ni, a tel lo chuan Keimi te'n mihring te hi an tawrh tir nasa dawn si a." a lo ti leh a.

Mit meng de riai Mal- chuan," Hun tam a awm alawm, ani zawng, a thlahtu te aṭanga thinlung sakhat leh finna a thuam a ni a, a thiltihtheihna a hriat chhuah hunah chuan fing tak a hmang thei tûrin a awm tawh ang," a ti a, Siamtu Khuanu chu zahna chibai bûkin Pathiante rorelna hmun aṭang chuan Lalruanga ṭanpui tûrin a chhuak ta a.