LILITH : The Untold Story



"Tichuan Pathianin ama anpuiin mihring a siam a, Pathian anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiaah a siam a ni."  (Genesis 1: 27)


Aw le, Lilith- chungchang hi Pathian ina mihring asiam tirh aṭanga inṭan a thawnthu a ni a, Christian zirtirna mai ni lo, khawvel sakhua zawng zawng ah hian Lilith- hi a in rawlh kim vek hial âwm e.

A chungchang thu hi hman aṭanga tûn thleng a mithiam, zirmi te rilru tibuaitu leh lu ti hai tu anih ang bawk in hre chiang lo te pawh a tibuai tho âwm e.

Chuvang chuan a theih ang ang a chipchiar leh fiah in tun hun ah hian sawifiah kan han tum chu ania, a nawlpui leh hre lo zâwk te'n a chiang taka an hriatfiah theih nan a awl thei ang ber in leh hriatthiam theih dân tûr ber a tarlan kan tum dawn nia.

 Lilith chungchang hi Internet lam te,  hnam dang kutziak hlui bâkah Lka Chawngthu leh John Hnamte te'n a an lo chhui/ziah tawhna aṭang te, Lilith ṭhuihruai ho chanchin Sexual Demons tih ka ziah tawh te ami lachhuak leh rawn chungin Lilith bîk hi chipchiar zawkin kan chhui dawn a ni.

 A hming awmzia mithiam te zir dân han tarlang hmasa ila L-Y-L ‘ Hebrai ṭawng chuan Layil tihna a ni a, Arabic ṭawng chuan ‘Zan’ tihna niin ‘Talmudic’ leh ‘Yiddish’ ah chuan ‘Lilith’ tih a ni a, Hebrai ho chuan hei hi hmang chhunzawm ta nghe nghe a ni.

Akkadian ṭawng ah chuan ‘lili’ emaw ‘Lilitu’ tih chu ‘ Thlarau’ tihna a ni a, ‘Lilitu’ tih hming ang a hmanna chu ‘The Assyrian Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago’ (CAD, 1956, L.190), in ‘Wolfram von Soden's Akkadisches Handwörterbuch (AHw, p. 553), ah leh Reallexikon der Assyriologie (RLA, p. 47) ah hmuh tur a awm a, Sumerian ṭawng a hmeichhe ramhuai (she-demons ) sawina ‘lili’ tih leh ‘Akkadian’ ṭawng a ’Lilu’ tih hi chu inkungkaihna nei lo ni a hriat a ni,’ Akkadian’ ṭawng a ‘lilu’ chu ‘tlailam’ ( evening) tihna mai ani thung.

Charles Fossey(1902) a chuan “ zanlam hmeichhe ramhuai” ("female night being/demon")tiin a let a, ‘Cuneiform’ thuziak ah thung chuan ‘Lilit’ emaw ‘Lilitu’ tih chu ‘ natna kengtu thli thlarau’ (disease-bearing wind spirits) tihna a ni thung. A hming Lilith tih leh thli sawi zawm theihna ṭawngkam dang leh chu ‘Akkadian’ ṭawng ‘Lil-itu’ tih ‘Sumerian’ ṭawng an lak hi a ni a ‘Lil’ tih hi ‘Sumerian’ ṭawng chuan ‘thli’ tihna a ni a, ‘Ninlil’- ‘thli nu’ ( Lady Air) ‘chhimthli lalnu,’ tih aṭang a lak a ni maithei bawk. ‘

 Hebrew Myths: The Book of Genesis’ Robert Graves and Raphael Patai lama a lan dân chuan, ‘Lilith’ tih hi kan Bibleah chuan Isaia 34:14 ah kan hmu a; ‘zan thil hlauhawm pui’ tiin a dah a, sap ṭawng bible New Revised Standard Version(NRSV) ah chuan Lilith tiin a dah a, ‘New King James Version’ ah chuan "night creature" tiin a dah bawk a. Zir mite chuan ‘lilith’ tih sawina niin an ngai. Tin, zan kan mut lai a tisa châkna thlarau sual min beitu hi ‘Lilith’ niin an ngai. Chu chu mipa pawh, hmeichhia pawh zan kan mutthilh laia mangpui kan lo mang ṭhin hi a ni e an ti.

Tichuan kan Bible ah chuan Genesis 1: 27 leh Isaia 34: 14,15 hi Lilith- chungchang kan hmuh theih te chu an ni.

Hetiang lam chhui tu Janet Howe Gaines-  chuan a thuziak Bible  Review October 2001 issue- ah chuan, " Lilith chu Sumerian ṭawng a ramhuai hmeichhe sawina, 'lilitu'- tih aṭanga lak, thlaler leh ram ruak awl zau laia chêng ṭhîn, naupang, raipuar leh nausen tân a hlauhawm bîk niin an sawi a, chu chu Mesopotamia Mythology ah chuan Mu ke ang nei, a taksa mihring leh sakeibaknei, a lu hmeichhia ang, a hnunga sava anga thla nei Pathiannu Inanna leh ramhuai Lamashtu- te hi niin an sawi bawk.

Tin, Lilith- hi hnam awm hmasa aṭanga a hnam fing hmasa te'n a an hnam hming anga la chhawng zel in a hming an phuah a, Sumerian Mythology a van pathiannu Inanna leh a unaunu Hremhmun Pathiannu Ereshkigal-te, Lamashtu te hi Lilith ni a sawi niin chu chu   Akkadian, Assyrian, Babylon- Pathiannu  Ishtar te, Kannan pathiannu Aseri/Astarte- te, Egypt pathiannu Anath- te, Greek ho pathiannu Aphrodite te, Roman pathiannu Venus te, Hindu Pathiannu Kali/Durga- tiin an lo la chhâwng zel a ni.

English Bible ṭhenkhata a lan ang hian zan lama che ṭhîn niin a anpui Gilgamesh Epic leh Babylonian Talmud lamah te thawnthu lêng vak a tam ve hle. Rabbi Jill Hammer (author, teacher, midrashist, mystic, poet, essayist, and priestess) chuan, Talmud-ah chuan Lilith chu thimna thlarau (spirit of darkness) chauh ni lovin, hurna a inthunun lohna entirna ni hial a  ngaih a ni tiin a ziak a. Babylonian Talmud (Shabbat151a)-ah chuan, “Mipa mahni chauha Ina mut chu khap a ni; Lilith-in a chelh a nih loh chuan” tih a ni, Zan a mipa a rûka mutpuia ramhuai dang hnena nau piantirtu ni pawhin sawi a ni. Lilith hi Adama nupui hmasa tlanbo (escaped first wife of Adam) niin Midrash Rabba-ah ziah a nih thu a
sawi bawk.

 Kabbalistic mysticism te chuan Lilith- leh an pathiannu hi an sawi kawp rem thlap a, Talmudic period an tih mai hun chhûng zawng khan, Lilith-i hi hmun pawimawh tak ah an dah tlat bawk a ni.

Kum zabi 6 chhûng zet Lilith- chanchin hi a reh hnu ah Aramaic incantation leh Spanish Kabbalistic writings hmasa a lo chhuah, kum zabi 13- na ah khân Lilith-i hming hi a lo lang leh ta a, chu ta ṭang chuan tun thleng hian thawnthu ( Myth) hluithei o leh ngaihven hlawh tak mai chu a lo ni ta a ni.


A lo pianchhuahna hi sawi dan hrang hrang pawh a tam hle a. Rindan pakhat chuan Adama ai khan Lilith- hi Pathian in a siam hmasa zâwk a, ni nga ni ah a siam a, a chhan chu, nungcha tinreng te, lui dung a cheng nungcha te chi te kha enkawl tu Lilith- thlarau lo chu tumah an awm lo a ni an ti.

 Hetiang deuh bawk hian, Talmud ( Juda ho lehkhabu rin pui ber) thuziak hmasa ah chuan Lilith-i, Pathianin a siam dan, vaivut vêk a Adama ang a a siam chung chang ziak a ni a.


A dang leh ah chuan, Pathian in Adama asiam tirh khân a taksa ah khân hmeichhia chu a bet tel ve a, Lilith-I thlarau tuihnuai chawlhna ( Great Abyss) a awm chu Pathian chuan a ko chhuak a, chu ti chuan Adama taksa chu a zawm ve ta a, Adama taksa Pathianin a siamtirh hian thlarau ala nei lova, a taksa ngawt chu tuallai ah chuan a mu reng a, thlarau sual lo awm sa te chuan Adama taksa chu luah an tum a, Pathian chuan anni chu a lo hnawt darh ta zawk a, Chhum te nen a inlaichin hnai tak Lei (Earth) hnen ah chuan nunna thlarau pe chhuak turin a ti a ( tilai hi chu Gaya Myth nen pawh khân a inkungkaih hmel), chu nunna chu Adama taksa ah chuan a thaw lut ta a, Adama chu a lo nung ta a, hetih lai hian a taksa ah chuan hmeichhia chu ala bet tel ve reng a, Pathian chuan a ṭhen hrang ta a, mipa lam chu Adama a vuah a, hmeichhe lam chu Lilith a vuah ta bawk a. Hun lo kal zel a khawpui leh tuipui te mihring te bei a ti mangang tu kha a ni.

 Sawi dan dang leh ah chuan, Lilith- kha Pathian siam a ni lova, amah kha thiltihtheihna neiin a lo lang ve tawp niin an sawi (the Gevurah of Din).The Alphabet of Bensira ah chuan, Lilith- chu Adama nupui hmasa a ni, tih ziak a ni.

 

Mesopotamian mythology ah chuan kimchang angreng takin a in ziak a.

The spirit in the tree in the Gilgamesh Epic Samuel Noah Kramer (1932, published 1938)[9] ki-sikil-lil-la-ke as Lilith "Tablet XII" of the Epic of Gilgamesh dated c.600 BC. "Tablet XII" a a ziah dan chuan ki-sikil-lil-la-ke thawn thu ah hian rulpui leh Zu Bird( van sava) chanchin a tarlang a, Bilgames and the Nether world poetry ah khan chiang tak in ziah lan a ni. ‘Ianna’s’ huan ‘Uruk’ a thingzar ah Zu bird- chuan bu chhepin a no ava nei a, kum sawm a lo vei hnu chuan ava kal leh a, mahse thingkung bul ah chuan rulpui (ki-sikil-lil-la-ke)  a va hmu ta tlat mai a, ki-sikil-lil-la-ke chuan thing kakpui ah chuan bu alo siam ve a lo ni a, Bilgames/Gilgames chuan rul chu a vit a, mahse ki-sikil-lil-la-ke in Zu bird in a tihchhiat sak vek avâng chuan a note te nen chuan tlanglam ah an thlawk bo ta a.


Hetilai a ‘ki-sikil-lil-la-ke’ tih hi table ‘XII’ a a lan dan chuan thing thlarau hrang hrang ‘ki-sikil’ chu hmun thianghlim tihna a ni a, ‘lil’ chu thlarau sawi na a ni leh a, ‘lil-la-ke’ tih chu ‘ tui thlarau’ sawi na a ni leh bawk. ‘lil-la-ke’ tih hi Chhimbuk tiin an sawi thin bawk. Chu ti anih chuan a hming awmzia chu ‘Lil’ chuan thing kakpui ah bu a sa tihna a ni. ‘Lil’ chu Lilith- tihna a ni kan tih tawh kha.

The Arslan Tash Amulet hi chinai lung a ziak avni a, 1933 a Arslan Tash hmun a hmuhchhuah a ni, William F. Albright, Theodor H. Gaster leh zirmi tam tak chuan he Amulet hi pre-jewish Source ah an pawm thlap a, he an thil hmuhchhuah a alan dan chuan Isua pianhma kum zabi 7 na lai pawh khan Lilith- hming hi a lo inziak daih tawh avni.

 He amulet hi 1947 khan Torczyner a chuan jewish thilhlui ah a puang ta nghe nghe a ni.


Lilith-i hian bible a hmun a chanve dan chungchang ah hian Christian te zing ah inhnialna tawp hleithei lo tun thleng hian ala awm a. Isaia 34:13-15 ( Kan mizo Bible ah hian leh kim a ni thin lo, King james version te leh New Revised Standard Version lam bih ve tur) a kan hmuh angin Lilith I hming hi rannung thianghlim lo pariat sawina ah hman ani a, Lilit emaw Lilith tih hming awmzia tak mai hi Hebrai Bible ah chuan, Hapax Logomenon ( thu hrilh fiah ngaihna awmlo) a ni a.

Zir mite pawh hian an bei viau na in Bible ah a lan tam loh êm avângin Rannung thianghlim lo tiin a tawp ah chuan an sawi leh nge nge ṭhîn.

 Alphabet Of Ben Sira- ah hian a lang chiang êm êm lo na in, Bible thu leh Talmut behchhan a kaihlek leh hmanlai thawnthu Christian rinna leh Karaite ( Jewish movement) emaw thudang ziak aṭanga lo chhuak ni a ngaih Lilith- leh Adama chanchin han tarlang ila.

"Tichuan Pathianin ama anpuiin mihring a siam a, Pathian anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiaah a siam a ni." (Genesis 1: 27)

Tichuan Pathian chuan ni ruk ni ah ama anpui ‘Mihring’ a siam a, khawvel zawng zawng chungah thuneihna a pe a, Evi chu ala siam ve lova, Adama chuan lei a thil awm ramsa, sava te leh thilnung dangte hming a phuah a, hetih lai hian Adama chuan kum 20 na vel a hmang mek a, a mithmuh a ramsa te a kawp te te a an lêng a hmuh chuan a thîk êm êm a, ramsa nu- te chungah chuan a han ṭuan ṭhin a, a duh thu an sam zo ṭhin bawk si lo.

 Ring tak in a au chhuak ta a, “ Engvang nge kei hi thilsiam dang te ang lova ka mihringpui chithlahna tûr rêng ka neih loh ni.” tiin Pathian chu a au va.

Pathian chuan Lilith-i a siam leh ta a, Adama a siam ang chiah a a siam a ni.

"Tin, Pathianin anmahni mal a sâwm a: Pathian vêkin an hnênah, “Chi tam tak thlaha lo pungin, leilung hi luah khat ula, in thu thuin awmtîr rawh u; tuifinriata sangha chungah te,chunglêng sava chungah te, thil nung leia bawkvâka kal zawng zawng chungah te thu nei bawk rawh u,” a ti a. (Genesis 1: 28)

Adama chuan Lilith- chu  chithlah pui túrin a sawm a,( English ah chuan: recumbent posture tih a ni a, Missionary sex position tihna a ni) mahsela Lilith- erawh chuan lo hnial in,' Engvangin nge maw i hnuaiah ka ṭab bîk teh lul ang le, Vaivut aṭanga siam ve tho ka nih vâng in kan in ang reng a, i hnuai a mu tûrin engmah i ni bik lo ve’ tiin a chhâng a.

Hemi aṭang hi chuan an pahnih chuan inngeih ni rêng an nei ta lo a ni. Adama chuan chu chhânna chu a pawm zam thei ta hauh lo mai le.

 A chakna hmang chuan mutpui luih a tum ta a, Lilith-i chu aw ring takin a au va, Pathian hming tak ( Pathian hian Pathian tih loh hian hming hranpa a nei anih hmel…mipa/hmeichhia kan tih ang hian Pathian hi chu amah sawina tak hming ni lovin alang) chu a chham chhuak ta a, hetia pathian hming a lam lai hian boruak ah lâk kân in a awm a, tichuan rang taka thlâwk in Adama lak aṭang chuan tlanbovin Eden huan chu a chhuahsan ta a.

Adama chuan Pathian hnen ah ‘ Min awmpui tûr a itih khan mi kal bosan e’ a ti a.

Pathian chuan Vantirhkoh Senoy, Sansenoy leh Semangelof te chu Lilith hruai kîr tûrin a tir ta a.

Anni chuan Tuipui sen ( Red Sea) bul a pûk pakhat ah Lilith-i chu an va hmu a, chu hmun chu Ramhuai tisa châkna a khat tlat mai te awmna hmun a ni a. Angel te chuan, 'Adama hnenah kir leh thuai rawh, chu ti lo zawng he lui tui ah ngei hian kan hnim hlum dawn che a ni’ an ti a.
 Lilith- erawh chuan," Engtin nge Adama hnen ah lawm taka a nupui ni leh tûr a ka kîr leh theih ang le? Hei leh chen Tuipui sen râl ah ka khawsa tawh si a” a ti a.

 Angel te chuan “ A thu i hnial chuan i thi ngei tûr a ni” tiin an chhang leh a, Lilith- vêk chuan “engtin nge ka thih theih ngawt ang ni, Pathian in Nau piang hlim zawng zawng, mipa naupang a lo ber ah ni riat a upa leh hmeichhe naupang pianghlim ni sawmhnih a upa te hi ka kut ah a dah vek a sin, engpawh ni se naupianghlim chuan nangni pathum hming tu emaw ber chuanna ṭhi ( Amulet) an inbel chuan chu mi chu ka zuah ang tih ka tiam e,” tiin a chhang a, Angel te pawh chuan an remti ta a;

 Lilith in naupiang hlim Angel te hming ziahna awrh vâng a a thah loh apiangin, Pathian chuan, Lilith-i fa (ramhuai fa) pianghlim nitin 100 a tihhlum sak ve ziah ta thung a.( Abrahama hunlai pawh khan naupiang hlim te chuan Angel hmingziak lanna ṭhi an awrh ziah tih ziak a ni.)

 Hemi lai hian Lilith- hi Angel Samael (Azazel/ Azrael,/Samyaza) tichhe tu vantirhkoh(Destroying angel) nen an lo awmdun daih tawh a, fa za( 100) lai a lo pai hman tawh a ni.

 Tin, Asmodeus-( Hurna ramhuai) te nen inkawp in amah pawh chu ramhuai thlarau thiltithei tak ah a chang ve ta a.

Asmodeus- nen hian fa te pawh an nei a, chu chu Lilam(limah) niin an sawi bawk.
 Lilith- nena an intawn dan hi sawichian theih a ni chuang lo, Yiddish ho ṭawng ‘yenne velt’ tih hi ‘khawvel dang( other world) tih sawina a ni a, chu ti anih chuan Asmodeus leh Lilith chu khawvel dang ah kal in hurna thlarau ramhuai tam tak Incubus leh Succubus- te hotu ah an ṭang ta a ni.

 

" Tichuan LALPA Pathian chuan Adama chu tui takin a muthilhtîr a, tichuan a muhîl ta a; tin, a nâkruh pakhat a la a, chu mi ai chu tisain a awh phuitîr ta a;
tin, LALPA Pathian chuan Adama laka a lâk nâkruh  chu hmeichhiaah a siam a, Adama hnênah a hruai ta a.
Tin, Adama chuan, “Hei zet chu ka ruh ang ruh neia, ka tisa ang tisa nei ngei  chu  a ni: Mipa laka lâk chhuah a nih avângin ‘Hmeichhia’ tih tûr a ni ang,” a ti a.
Chuvângin mipain a nu leh pa a kalsan ang a, a nupui a vuan ang: tichuan tisa pum khat an lo ni tawh ang,
Tin, Adama leh a nupui chu an pahnihin saruakin an awm a, an zak lêm lo va.  (Genesis 2: 21-25)

Pathian chuan Adama amah chauhva awm chu a khawngaih a, a kawppui tûr hmeichhia Evi- a siam sak leh ta a.

Mahsela Thil an tih sual a, an pahnih a Eden huan aṭanga a hnawhchhuah hnu ah Adama leh Evi chuan fapa pahnih Kaina leh Abela bâkah hmeichhe pathum Azura, Luluwa leh Awan te an nei a.
Abela chuan a unaunu Luluwa-chu nupui ah neiin Kaina pawh chuan Awan-i chu nupuiah a nei bawk a, mahsela Kaina chuan a unaupa Abela chu a tihhlum avângin Adama leh Evi chuan fapa dang Setha- an nei leh a, Setha chuan a unaunu Azura- chu nupuiah a nei veleh ta a.

" Tichuan Kaina chu LALPA hnên ata chu a chhuak a, Eden chhak lama Nod ramah chuan a awm ta a.
Tin, Kaina chuan a nupui a pâwl a; tichuan a rai a, Enoka a hring a: tin, khua a siam a, a khaw hmingah chuan a fapa hming chawiin Enok a ti a.
Tin, Enok chuan fapa Irada a nei a: Irada chuan fapa Mehujaela a nei a: Mehujaela chuan fapa Methusaela a nei a: Methusaela chuan fapa Lameka a nei a.
Tin, Lameka chuan nupui pahnih a nei a: pakhat hming chu Adaii a ni a, pakhat hming chu Zillaii a ni.
Tin, Adaii chuan Jabal a hring a: ani chu puan ina awm ran vulhtuho thlahtu a ni.
A nau hming chu Jubala a ni a: ani chu ṭingṭang leh phênglawng tumtuho zawng zawng thlahtu a ni.
Tin, Zillaii pawh chuan Tubal-Kaina, dâr leh thîr hriamhrei tinrêng chhertu a hring a: tin, Tubal-Kaina farnu chu Naamaii a ni. (Genesis 4:16- 22)

Naamaii(Naamah) chu Lilith nen a in kawm in, Angel Samael nen an mudun fo ṭhîn a, Samael bâkah ramhuai Ashmodi leh Shamdon te pawhin an thlêm fo ṭhîn bawk.

Naamah-i hi Nova nupui ah ṭangin fa mipa pathum, Hama, Sema, Japhetha te an nei bawk a ni.

 Naamah- i chu thlarau sual ah in let in Lilith-a thurualpui ve leh ta a.
Tichuan Lilith chu hurna thlarau Naamah, Agrat bat Mahlat leh Eiseth- te nen chuan an in thurual a, Sexual Demon- din in, hurna thlarau hrang hrang hotu ah an awm ta a ni.

Eiseth Zenunim- hi succubus nula hmelṭha tâwp thang Ramhuai Lal Sathariel fanu, hurna thlarau a ni.
Egypt mî, dawithiam Kasdiel-i chu Abrahama leh Hagar-i te fapa Ismaela nen inneiin fa erawh an neih thu hriat a ni lo a, mahsela Dawithiam Kasdiel-i hian fanu Mahlat erawh Ismaela-a neih hma hian a nei thung.

Thlaler a an kal laiin Mahlat-i hi Demon Igrathiel- hian a lo mutpui a, fanu Agrat Bat Mahlat- i an nei a ni.

Agrat Bat Mahlat tih chu 'Mahlat-i fa'- tihna a ni.
Agrat Bat Mahlat- pawh hi thlarau sual, hurna thlarau tho a ni bawk.

Tin, Hêng hurna thlarau hmeichhia te nen a khawsa ho ṭhîn  Asmodeus-hi  hremhmun lal fapa pasarih te zing a pakhat(one of seven prince hell) a ni a, Testament of Solomon leh Apokrypha a Tobit a bu a kan hmuh angin, Raguela- a fanu Sarah-i, pasal pasarih nei tawh, a pasal te tihlum vek ṭhîn tibuaitu kha a ni.

"Chumi niah chuan LALPA chuan, a khandaih hriam tha tak, lian pui, rinawm tak chuan, liviathan rûlpui chak tak leh liviathan rulpui chhawkawlh nghut chu a hrem ang a, tuipuia drakon awm chu a that bawk ang." (Isaia 27: 1)

Lilith leh Samael hian tuipui sa hlauhawm tak mai, 'Blind Dragon' an siam bawk a, chu chu Tanin'iver(serpent) an ti a. He sakawlh chungah hian Lilith-i hi chuangin a vâk vêl ṭhîn a ni.


He'ng exual Demonah hian mipa leh hmeichhia an awm a, Succubus hi Female Demons- ani a, Succubus hi an hming a ni, Female Sexual Demons- tamtak in telkhawm hming a ni a, mipa tan chuan nula hmelṭha leh duhthusam an ni.

Tin, Inccubus hi Male Demons- an ni a, hmeichhia te duhthusam ramhuai tlangval hmelṭha tak an ni. A ṭhenah chuan mumang tih dawna ni chiah si lo, atak tih dawn a ni chiah si lo hian mihring an awm tir a, mangpui nei ang a awm in sex an hmanpui ṭhin. A țhen ah chuan ahring ahran a an inlârna te pawh a awm a, kan mi duhzawng kan mitthla ang pawn a in lâr tir theih bawk. Zan lamah an inlâr tlangpui a, an in lâr hun chat chat ah zan dang ah pawh an inlâr chhunzawm ṭhin.

A tîr ah chuan nuam viau in lang ṭhin mahsela a rapthlak a, a hlauhawm bawk a ni, heng Demons nena inzawmna neih chuan kan mihring puite nen a sex hman châkna te a reh a, tin, ei leh in an ngaihsak lovin, an nun a ngui ru tlat a, rei lo te ah an thihpui mai ṭhin.


"Ni khat chu a fanu a fapaten an u ber inah chaw an ei a, uain an in laiin,
Joba hnênah chuan zualko a lo tlan a, "bâwngpate chuan lei an hrut laia sabengtungte an kianga an tlat lain,
Seba miten an rawn bei a, an la a, chhiahhlawhte chu khandaihin an that a, keimah chauh hi hrilh tûr chein ka lo chhuak a ni," a rawn ti a." (Joba 1:13-15)



Lilith leh Naamah phei hi chu Solomona rorelna hma ah rawn lang ve leh in, Jerusalem nawhchizuar angin an rawn inlan ve nghe nghe a, Tin, Lilith- hi ‘Zmargad’ ah Lalnu a a awm hnu ah, ‘Sheba’ ah pawh khân Lalnu ah aṭang leh niin an sawi; Amah ( Lilith-i vêk hi Joba fa te that chimit tu kha ni in an sawi bawk.) Adama a thih hnu hian Lilith- chuan a thihna a pumpelh a ( Thlarau sual anih tawh vâng in). Lilith-leh Naamah hian naupang chauh that lovin, Mipa zan lam a mahni a riak te chu an mang lam ah te pawh an lo khawsakpui ṭhîn a ni.

Tichuan Hnam hrang hrang te'n an hnam culture- ang zêlin Pathiannu leh thlarau vâk vêl ah an lo be chho ta zêl a,  Vampire anga a rawn lâr na hi tunlai khawvel ah chuan a lâr in, Movie leh thawnthu ang zâwng pawhin Vampire lam chu mî te duh ber ber a rawn ni ta zel a ni. (Vampire Bride ho kan mitthla chuan mipa zâwl thlûk tum a an khawsak dan te ah hian )


A chung a kan sawi tâk te hi Lilith- hi Adama nupui hmasa leh Hurna thlarau a nih zia te, a tak tak a a lo awm zia sawina leh ziahna te an ni a, mahsela Lilith- hi, a dik chauh chuan thu puar paw lêng mai mai leh thawnthu phuah hlawhtlin mai a ni tih erawh chu kan hriat ve angai a, kan tarlan tâk te hi Lilith a awm ngei a ni ti tu te ṭanfung, Bible leh Mythology a in ziak te chu Bible leh Mythology aṭang vêk in kan phet thla leh dâwn a ni.

Khawvel hnam fing hmasa Sumerian (6500- 1900 BC) ho te khân Pathiannu Inanna an be ṭhîn a, he hurna leh hmangaihna Pathiannu hi Lilith-i a ni e an ti a, chu chu a hma a kan tarlan ah te khân a awm kha.

Mahsela Pathiannu Inanna - hi Lilith a ni thei lo tih Sumerian Myth/Gilgamesh Epic- aṭang vêkin a in chhâng fel êt a ni.

Pathian ropui ber Apsu leh Nammu te chuan fapa An- an nei a,  Van pathian An(Anu) leh lei pathiannu Ki-te chuan fapa Enlil leh Enki an nei a, Anni hi Milian (Anunnaki) thlah tu te an ni.

Enki chuan Ninhursag nupui ah neiin fapa Dumuzid, Ninsar, Ninkurra, Uttu leh Ninti bâkah fanu Geshtinanna te an nei a.

Enlil- pawhin Buh pathiannu Nunbarsegunu fanu Ninlil nupui ah neiin fa, Sin, Ninurta, Nergal, Ninazu leh Enbilulu an nei leh a.

Sin chuan Enki fanu Ningal nupuiah neiin fanu Ereshkigal leh Inanna-  bâkah fapa Utu an nei a, Inanna hian Enki fapa  Dumuzid- pasal ah a nei leh a ni.

Inanna leh Dumuzid- te hian fapa Shara leh Lulal- an nei leh a ni.

Tichuan pathiannu Inanna hi Lilith- a ni thei lo hrim hrim tih kan hre ta. Inanna pasal Dumuzid hi Babylon ho chuan Tammuz an ti a, Tammuz chu Semirami fapa a ni.

Tin, Gilgamesh Epic a kan hmuh angin Lilith-i sawina an tih, rulpui ki-sikil-lil-la-ke- leh Zu Bird- te'n a bu an chhepna na thingkung Huluppu thing kha Inanna huan Uruk- a awm a ni bawk a ni.

Inanna chu Lilith a ni lo tih chu Sumerian ho thawnthu aṭang vêk hian alang chiang leh ta e, Tin, Inannu- unaunu Hremhmun pathiannu Ereshkigal- pawh hi Lilith- ti a sawi a ni bawk a, mahse Ereshkigal hian pasal ah Gugalanna neiin fa Ninzaua- an nei a ni.


Tin, Lilu/lili tih hi Lilith sawina ni lovin, Lilu/lili/Alu chu Sumerian leh Akkadian ho phuba la tu thlarau sual hremhmun Kur- a awm ṭhîn, Mit, beng leh ka nei lo hmel rapthlak tak a ni.

Tin, Lilith- ni a an sawi Lamashtu- ti a Mesopotamia Mythology ami chu Greek thawnthu ah chuan Lamia-i a ni a, Libya Lalnu a ni a, Pathian Zeus nen fa an neih avângin Zeus-a nupui Pathiannu ropui Hera-i'n Lamia leh Zeus a fa te chu a thah sak a, amah Lamia-i pawh chu hmel rapthlak tak, a kawng a chin hnuailam rûl ah a chan tir a.
A fa te angaih êm avângin naupang a ru bo ṭhîn a ni.

Sumerian ho hnu lam a hnam fing hmasa Babylon, Egypt, Greek, Kannan...etc ho te thawnthu aṭangin han tarlang leh dawn ila:

Babylon Mythology ah chuan Summerian ho pathiannu Inanna chu Ishtar an ti thung a.

(Inanna hi Lilith ti a sawi hmasak ber anih avângin hnam dang hovin a Inanna an chhawm tak zel a, an hnam hming anga a hming an phuah zel avângin Lilith sawina ang zel a ni tih kan hrethiam dawn nia)

Ishtar- hi Van pathiannu leh hmangaihna pathiannu a ni a, Mythology a kan hmuh angin Sumerian, Akkadian, Assyrian leh Mesopotamia te hian Inanna-nen hian an sawi pawlh deuh vek a.

Mahsela Inanna unaunu hremhmun pathiannu Ereshkigal- i'n hremhmun gate pasarih a paltlang laiin a that a ni.

Pathiannu Ishtar- pasal chu Marduk- a ni a, Marduk hi Babylon Mythology a Pathian Lal ber a ni a, Van leh khawvel siam tu a ni a, Tuipui pathiannu ropui Tiamat- that tu a ni.

Marduk hi Pathian Ea leh Damgalnuna te fa a ni.

"Tin, LALPA an Pathian thupêk zawng zawngte chu na hawisan a, bawng no lem chhûng pahnih an siam a, tin, Aseri an siama, vâna awm zawng zawng khi a bia a, Baala rawng an bâwl ṭhîn a. (II Lalte 17:16)

Kannan ho te chuan hmangaihna pathiannu Astarte-an ti a, Aseri- an ti bawk.

Astarte pasal chu Baal a ni a, Baal pa chu tuipui pathian, a kawng achin hnuailam sangha(merman) Dagon(Dagan) a ni.

"Tin, Philistia mite chuan Pathian bâwm chu an la a, Dagona biak inah an la lût a, Dagona kiangah chuan an dah a." (I Samuela 5:2)


Egypt ho chuan Anath- an ti a, El leh Asherah te an ni. Anath hian Seth- pasal ah a nei a, Seth hi Pathian Osiris, Isis, Nephthy te unaupa a ni a. Pathian Geb leh Nut- te fapa a ni.

Greek ho chuan pathiannu Aphrodite emaw Athena an ti thung a. Hmangaihna Pathiannu Aphrodite- i hi Hesiod- chuan Theogony ah chuan Titan Cronos- an apa Uranus-a serh a tan sak a, chu a serh bung chu tuipui ah tla in, chu serh bung aṭang chuan Aphrpdite hi a lo piang a ni a ti a.

Homer- erawh chuan Illiad bu ah Zeus leh Dione- te fanu tiin a ziak thung.

Aphrodite- i hi indona pathian Ares-a nupui a ni a, an fapa chu hmangaihna thal keng ṭhîn Eros(Cupid) a ni.

Tin, Athena erawh chu finna pathiannu a ni a, Zeus leh Titan Metis-i te fanu a ni a, Pasal nei lo a ni.


Hindu ho chuan Pathiannu Durga an ti thung a, Durga hi, Parvati, Sati ti te in an sawi bawk ṭhîn a, a pasal chu Shiva a ni a, fa pakhat Kartikeya-an nei bawk.

Ancient Mythology aṭang ngawr ngawr chuan Lilith-i hi thil awm thei lo a ni a, ni mai awm mahse chhût chian a ni si lo a ni.

Inanna, Ereshkigal, Ishtar, Astarte, Anath, Lamia, Aphrodite, Athena, Durga te hi Lilith a an sawi te chu an ni a, mahsela hmanlai Pathian an biak chungchang ah hian Pathian te leh thlarau sual te an awm ve vek a, Lilith-i hi lo tel pawh nisela thlarau sual lam a tel zâwk âwm tak a ni a, mahse a tel si lo. Pathiannu te ah hi chuan amah ang tûr chi a chhui theih tumah an awm lo a ni.

Tin, hêng pathiannu te pasal/kawppui, Dumuzid, Marduk, Baal, Seth, Ares- te hi Lilith pasal leh kawppui Samael, Azrael, Azazel, Asmodeus- te nen a sawi rem theih an ni hulhual lo bawk, Lilith-i kawppui te hi Thlarau sual ah pawh a hotu ber ber te an ni a, mahse Pathiannu te kawppui erawh Pathian chungnung ber ber te leh thlarau sual bei tute an ni leh tlat lawi si a.

Tin, Pathiannu te kawppui hi Bible a kan hmuh angin Tammuz-a sawina vek an ni bawk.

Nova fapa Hama, Hama fapa Kusa, Kusa chuan Nupui ah Semirami a nei a, fapa Nimrod-a an nei leh a, mahsela Kusa boral hnu in Semirami chuan a fapa Nimrod-a chu pasal ah a nei leh a, Nimrod-a thih hnu in sâwn a pai a, chu chu Tammuz-a a ni. Semirami hi Van Lalnu ti a sawi a ni.

"Tin, Kusa chuan fapa Nimroda chu a nei a: ani chu leia mi chak tak a lo ni ṭan ta a.
LALPA hmaah chuan sa pêl mi chak tak a ni a: chuvângin a ni, "Lalpa hmaa sa pêl chak tak Nimroda ang a ni," an tih ṭhin ni." (Genesis 10: 8,9)

"Naupangten thing an fawm a, an paten mei an chhem a, hmeichhiaten van lalnu hnêna hlan tûr chhâng an hmet a, pathian dangte tan in tûr thilhlan an hung chhuak a, mi tihthinrimna mai tûrin." (Jeremia 7: 18)

"Keini leh min thlahtute, kan lalte leh kan hotuten Juda khawpuiahte leh Jerusalem kawtthlêrahte an lo tih tawh ṭhin ang khân van lalnu hnêna rimtui halte leh a hnêna in tûr thilhlan bun chhuah te, kan ṭawngka chhuak apiang ang zel khân kan ti ngei ngei ang; chutih lai chuan ka hmuingil a, ei leh bar tûr a tam a, chhiatna reng kan hmu hlei nem."

"Van lalnu hnêna thil hal leh a hnêna in tûr thilhlan bun chhuahte kan ban chinah hian engkim kan tlachham ta zâwk a, khandaih leh ṭam te a tihboralin kan awm ta a ni.
Tin, hmeichhiate chuan, "Van lalnu hnêna rimtui kan hal lai leh a hnên a in tûr thilhlan kan bun chhuah laite khân kan pasalte remtih lohvin rm ni a biak nân chhâng kan siam a, a hnênah in tûr thilhlante kan bun chhuah kha?" an ti a."

"Nangni leh in nupuite chuan, 'Van lalnu hnênah rimtui hal leh in tûr thil hlan bun chhuahte chu ka lo tiam tawh ang zelin ka ti ngei ang,' tiin in kain in sawi tawh a, in kutin in puitlkin tawh bawk a. (In thutiamte chu tinghet ula, in thu tumte chu hlen law law rawh u." (Jeremia 44: 17,18,19,25)

"Tichuan LALPA in hmâr lampang luhna kawngkhârah mi hruai a; tin, ngai teh, tah chuan hmeichhiate Tamuz ngaia tapin an thu a." (Ezekiela 8:14)

Pre-Islam/Muslim Mythology ah chuan an pathian Allah hi mipa hming a ni a, a hmeichhe hming chu Al-Lat a ni thung.

pathiannu Al-Lat- i(lilith) hian unaunu pahnih Al-Uzza leh Manat- a nei a, unaupa thla pathian Wadd an nei bawk, an unau hi pathiannu ropui tak te ti a sawi an ni. (Quran Surah 53: 19,20)

Al-Lat hi Lilith leh Allah sawina tho a ni a, a unaupa Wadd- pasal ah neiin fapa indona pathian Hubal- an nei a ni. Hubal hi Tammuz, Baal, Marduk, Seth tiin Mythology dangah sawi a ni bawk a, tichuan Pre-Islam Mythology lamah pawh Lilith sawi luh theihna a awm lo hrim hrim tihna a ni.


Lilith- nen a in zâwl a, sual rawng bawl ṭhîn Samael chungchang hi han tarlang leh ila.

Samael hming awmzia hi   'tur Lalpa'(venom god) tihna a ni a, chhui dan dangah chuan Evi thlem tu leh Evi nen a fapa Kaina neitu kha a ni tih a ni a.

Chu chu Lucifer, Setana, Diabola- kan tih hi a ni a, mahsela thawnthu mai mai a ni em tih chuan tu emaw ina Lilith ang tho va a phuah mai niin alang.

A chhan chu Samael chu tûr Lalpa, Ti chhetu Angel, Thihna Angel a ni.

"Tin, vântirhkohvin tichhe tûra Jerusalemlama a kut a han lek chuan LALPAN thil tha lo tih a tum chu alamlet a, mite tiboraltu vântirhkoh hnênah chuan, "A tawk tawh e; i kut lek tawh suh," a ti a. Tin, LALPA vântirhkoh chu Jebus mi Arauna hrui bulah chuan a awm a.
Tin, Davidan mi tihlumtu vântirhkoh a hmuh chuan LALPA a bia a, "Ngai teh, ka lo sual ta a, dil lo takin thil ka lo ti ta a ni: mahse, heng berâmte hian eng thil nge an tih? I kut chuan keimah leh ka pa chhûngte mi khawih zâwk rawh se aw," a ti a." (II Samuela 24:16-17)

Tichhetu(Destroying angel) hi Hebrew chuan mashḥit (מַשְׁחִית‎, 'destroyer'; plural: מַשְׁחִיתִים‎, mashḥitim, 'spoilers, ravagers') a ni a.

Chuvangin Samael hi Setana anih chuan Evi a thlem hma khan sual ah a tlu tawh tihna a ni a, mahsela Davida hunah pawh Pathian lam ṭang anih thu an la hmu daih a ni. Tin, Aigupta fa tîr tihlum tu leh Assyrian sipai 185000- tihlum tu pawh kha he tichhe tu angel tho hi a ni bawk.

"Tin, Pathianin, “Kan anpuiin, keimahni ang takin mihring siam ila, anni chu tuifinriata sangha chungah te, chungleng sava chungah te, ran chungah te, lei chung zawng zawngah te, rannung leia bawkvâka kal zawng zawng chungah te thu i neihtîr ang u,” a ti a.
Tichuan Pathianin ama anpuiin mihring a siam a, Pathian anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiaah a siam a ni." (Genesis 1:26,27)


Genesis 1:27-a mipa siam ruala siam hmeichhia hi tu nge ni ta ang tih leh Adama nakruh atanga siam nen hian thil hrang a ni em tih hi zawhna awm thei a ni ve reng mai. Heti hian chhâng ta ila:

Genesis hi a tirah chuan bung leh châng a ṭhen hran a ni lêm lo va, bung 1-na leh bung hnihna a nih avângin hun dang daiha thil thleng a ni lêm lo va. “Tlai lam a awm a, zîng lam a awm bawk a,” tih (1:31) leh “Tichuan, lei leh van chu an chunga awmho zawng zawngte nen chuan siam zawh a ni ta a” tih (2:1) nen hian a original text lamah chuan ziah zawm pût a ni a, zawn a awlsam theih nâna a bung leh châng vuahtute ṭhen sawm chawp a ni.

Kum zabi 4-naah khân a inzawm pût hi chu ṭhen sawm ṭan a ni a. Kum zabi 5-naah Bible letlingtu Jerome-a khân a ṭhen sawm bawk. Mahse tûna kan hman tâk ber hi chu AD 1227-a Stephen Langton-an bung (chapters) neia a ṭhen sawm a ni a. Chu mi ang chuan Hebrew text pawh chu kum zabi 14-naah Solomon Ben Ishmael-an a ṭhen sawm zui a ni.

 Wicliff English Bible, 1382-a chhuah chu bung (chapter) neia Bible tihchhuah hmasak ber niin ngaih a ni. Hei hian Genesis bung 1 leh bung 2-na thil thleng hi a hran daih a ni lo tih a tilang.

Mihring hi ni 6-naah siam a ni tih a lang a (Gen 1:31). Genesis 1:27 leh 2:22 hi inkalh (contradict) lovin, Genesis 1:1 aṭanga bung 2:3 thleng hian thil siam khai khawmna (summary of creation) a ni a; bung 2:4-25 hi Adama leh Evi chungchang bik kimchang taka ziahna tihna mai a ni.

Sawi tawh angin Genesis 2:22 ah khân Evi chu Adama nakruh aṭanga siam anih thu ziak a ni a, Genesis 1:27 ah khân hmeichhia leh mipa a siam thu a lang bawk a, Genesis 2:18 ah khân “mihring a mah chauha awm chu atha love…”tih kan hmu leh lawi bawk si a, chuvangin hmeichhe pahnih a siam lo hrim hrim tihna a ni.


Genesis bung 1 na ah hian Pathian ina ni ruk chhûng a a thil siam te a sawi thuak thuak a, mihring tih loh chu a thil siam dang te hi mihring tân a pawimawh leh Isua pianna chungchanga thil ṭûl a awm lo a.

Chuvangin Bung hnihna ah hian a thil siam te kha tlem a chipchiar deuhin a rawn sawifiah leh zâwk a ni. Mihring chauh a ni lo tih pawh kan hmu a.

" Lei leh vân siam dan chu hetiang hi a ni, LALPA Pathianin lei leh vân a siam ni khân.
Tin, leia thlai rêng rêng hi leiah a la awm lo va, leia thlai rêng reng pawh hi a la to hek lo: LALPA Pathianin lei chungah ruah a la surtîr si lo va, lei lettu tûrin mihring lah an awm hek lo;
amaherawhchu lei atangin chhûm  a lo chhuak a, lei chung zawng zawng chu a tihnâwng ṭhîn a  ni." ( Genesis 2:4-6)

" Tin, Pathianin, “Leiin hnim te, thlai chi nei te, thei kûng, leia an mahni chi awm dan tur anga rah, a rah chhûnga a chi awmte chu chhuah rawh se,”a ti a: tichuan chutiang chu a lo ni ta a.
Tichuan lei chuan hnim te, thlai anmahni chi awm dân tûr anga chi nei te, thing anmahni chi awm dân tûr anga rah, a rah chhûnga a chi awmte, chu a chhuah ta a: Tin, Pathianin a en a, tha a ti hle a.
Tichuan tlai lam a awm a, zîng lam a awm bawk a, a ni thumna chu." (Genesis 1 :11-13)

Genesia bung khat ah hian thing leh hnim te a siam thu kan hmu a, mahsela nunna thing a phun thu erawh a sawi tel lo a, bung hnihna ah a detail in a rawn sawi ta chauh a ni.

Chutiang chuan Eden huan tihnâwng tûr a lui pali luang chhuak te pawh bung khatna ah a sawi lova, bung hnihna ah a rawn sawi tel ta chauh a ni.

Tin, He Article cover photo a ka hman hi hmanlai pathiannu Lillith- lim an tih chu a ni a. mahsela hei chu hriat chian loh vâng a  mai a ni.

He thlalak ka hman hi Sumerian, Akkadian, Mesopotamian ho pathiannu Inanna leh Ishtar te lim an ni.

Tichuan a tawp ber ah chuan Genesis bung khat leh bung hnih a thil siam hi a hran hlak lo ni ta sela, Bung khatna a Pathian ina a thil siam hi bung hnihna ami nen a in ang dawn lo tihna a ni a. Chuti chuan Pathianin lei  pahnih asiam tihna a ni dawn a, chu chu a chhânna Bible aṭang vêkin i sawifiah thei em?

Tin,  Genesis bung khat leh bung hnihna hi a hran hlak nisela, Bung khatna a hmeichhia asiam hi Lilith lo ni ta sela, tunge mipa a siam hi ni ta ang?
Bung hnihna ah Pathianin Adama asiam chauh si chuan tih hi Lilith hi a awm tak tak ngei a ni titu te chhân tûr ah dah mai ang aw.

Comments

Post a Comment

Popular Posts