JOHN CALVIN | Kohhran Siamṭhatna.




John Calvin hi French ram hmâr chhak lam Picardy biala Noyon khuaah 1509AD khân a lo piang a, a pa chu milian leh khawsa thei tak a ni a, a nuin a thihsan hmâ hle. Noyon- a lehkha a zir hnu in Paris University ah Latin ṭawng leh theology a zir leh a, M.A a pass hnuin apa in Orleans University-ah Dân zir tûrin a tîr a, Bourges University- ah pawh rei vak lo a zir bawk.

Kum 1531- a pa a thih avângin dân zir chu  bânsan in Paris-ah a kîr a, Mithiam rual (humanist)  zîngah eng emaw chen  a zirna a chhunzawm leh a. Kum 1532 -ah Roman mifing Seneca- lehkhabu hrilhfiahna a chhuah a. Hei hian Latin ṭawng a thiam zia leh Humanist- zirtîrna in a hnehzia a ti lang hle a ni.

Hemi hnu lawk 1533AD- ah a piangthar thut ani awm e, Chuta ṭang chuan Protestant thurin a vuan ta a. Paris ah chuan lehkha a lo zir pui ṭhin Nicholas Cop-a nen an in kawp a. Siamṭhat thurin an vawrh darh avângin an pahnih chuan an hnawtchhuak a, Calvin-a chu hmun hrang hrang a avah hnu in Basel khuaah a lût ta a.


Basel- ah pawh zirna lam a chawlhsan lo. Kum 26-a upa anihin 1536AD March thlâ ah a lehkhabu hmingthang tak 'Thr Institute Of The Christian Religion'(Kristian sakhaw din dân) chy a chhuah a. Protestant thurin humhalhna atân France ram lal Francis-a lo chhiar tûrin a ziak a ni a. Mahse France-ramah chuan an duh lo hle, 1542AD khân vantlâng zîngah a lehkhabu chu hâl ani a, he lehkhabu hi Siamṭhatna hunlai a lehkhabu ziak zawng zawngah mi hneh thei ber a ni, an ti.

A chinchhuak taka Protestant thurin leh tihdân pum pui târlanna a ni a. An han tihchhuah meuh chuan Calvin-a chu Siamṭhatna hruaitu ah miin an ngai nghal a ni.

Latin ṭawngin a ziak a, 1541AD- ah France ṭawng a lehlin a ti chhuak a. Vawi kua ennawn in a belhchhah a, vawi sawmhnih leh panga khâwlin an chhu a, 1555AD -ah tûn thleng a  a awm ang hian a zo fel a. Bu lî ani a, bung sawmriat lai a awm a ni.

Kum 1536-khân Italy leh France ramah a zin a. A hâw lam (July thlâ) chuan indona avângin kawng pangngai a zawh thei lova, Geneva lamah a hêl a, Geneva-a a riah zân chuan Geneva a Protestant din bul tumtu William Farel-a'n tihtak zetin Geneva-a siamṭhat hnâ thawk tûrin a sâwm a,  hnial mahsela Farel a chuan tihtak zet a a sâwm avâng leh a vau deuh avângin a remti ta a. Mahse a damchhûnga a thawhna tûr a lo ni ta a ni.

Geneva chu William Farel- te'n Ptotestant khuaah lo siam tawh mah se, kalhmang leh inrêlbawlna lamah engmah tihfel a lo la awm lo a.

A tîr (1536AD) ah chuan Bible zirtír hna an thawhtîr a. Farel a nen inkawp in a kum leh 1537- aṭangin siamṭhat hna an thawk ṭan a. Kohhran invawn dân leh thurin te an siam a. Mahse Lalpa Zanriah kîl  tlâk leh tlâk lo rêl chungchângah Geneva Council nen thuneih an inchuh ta tlat mai thung.


Martin Luther leh Zwingli-a te kha chuan Kohhran chhûngkaw rorelna chu lal leh thuneitu te kutah an dah vek a, Calvin-a erawh chuan Kohhran chu ama chhûngkaw thû ah chuan amah a in vawng tûr a ni, a ti a, chu chu kenkawh nghal a tum a. An in rem tâk loh avângin Calvin leh Farel-a te chu Geneva aṭang chuan an hnawtchhuak a, Farel-a chu a thawhna hlui lamah a kîr leh a, Calvin erawh chu Strassbourg- ah akal ta a. Kohhran lama inrawlh tawh lovin, fianrial a thu ziak lama inhman a tum ta zâwk a.

Strassbourg-ah chuan kum thum (1638-1641) a awm a, Franch râltlân ho zîngah Pastor hna a thawk a. Chuta siamṭhatna hruaitu Martin Bucer-a (1491-1555) nen pawh an in hmelhriat phah a ni. Kum 1540- ah Baptist nawn ngai ti ho Anabaptist Pastor nupui hlui Idelette de Bure-i nupuiah a nei a, Mahsela an fapa neihchhun chu a nausen laiin a thi a, a nupui pawhin 1549- ah a thihsan leh bawk.

A chhuahsan hnuin Geneva kohhran chu a fel hleithei lo a, Enkawl tûrin Calvin-a chu hreh chung chungin 1541AD- ah an ko kîr leh ta nge nge a. A dinhmun a ṭha ta bawk a, a duh ang takin Geneva Kohhran chu siam a tum ta a. A lo luh veleh Geneva Council chu Kohhran Inrelbawl Dân (Ecclesiastical Irdinances) a siamtîr nghâl a. Geneva Kohhran enkawltu tûr hotu chi lî leh an mawhphurhna a siam dan chu hetiang hi a ni :

(i) Pastor- te chu nemngheh tawh ten an thlang ang a, Council leh mipuiin an pawmpui ang, An tihtur chu chanchin ṭha hril, Sacrament pêk leh Kohhran mitr zilhhau ani a. Anmahni inzilh a inti sâwt tawn tûrin hunbi ruatna an in hmukhâwm ṭhin ang.

(ii) Zirtirtute chuan thurin leh Bible an zirtir ang a, zirna pangngaiah pawh mawh an phur ang. Zirtirtu lâk thu ah chuan Council in an thiamna an en anga, Pastor ten thurin lama an him leh him loh an en ang.

(iii) Upa te(or Presbyters) chu Council te (mî 60)  in an thlang ang, Pastor teb thurawn an pe anga, Mi zahnih Council in an pawmpui ang.

(iv) Deacon- te chu upa thlan angin an thlang a, Retheite ṭanpuinaah te  puih ngai leh dam lo kan tûr te, dam lo leh hmeithai leh fahrah dahna damdawiin enkawlna ah te pawh Pastor te puitu an ni ang...


Geneva Kohhran inawpna a Calvin-an a ngaih pawimawh ber chu rorel pâwl Consistory- an tih chu a ni. A tîra member te chu upa sâwmpahnih leh Pastor panga an ni a. A President chu roreltu (magistrate) a ni. Ningani apiangin an in hmukhâwm a, An hna ber chu thurin kenkawh, ringtu nun  venhim leh a ṭul ang zêl a mi tihmawh leh awmṭha duh lote hrem leh hnawhchhuah ani a, Chu aia nâ a mi hrem aṭul chuan Sawrkar lam an ruai ṭhin.

He kohhran inrelbawl dân a siam hi khawtlang nun vawn thianghlim nan leh kohhran ṭha siam nan a ni a. Geneva khawpui chu Europe ram khaw thianghlim berah a siam a ni.

Upa te chuan Kohhran mite nungchang leh awmdânte ngun takin an thlithlai reng a. Zu dâwr an ti tâwp a, Lehkhaden te, milem chhuahna ina kal te an khap a, Uire, Pathian sawichhia leh dawithiam bâkah rinna kawng a kalsualte chu tihhlum theih an ni thung.

Tin, mipa leh hmeichhia, Thawmhnaw zawmthaw leh hleihluak taka inchei te a khap bawk a, thawmhnaw rawng leh ṭhui dânah te, Hmeichhe sam sawisak dân tûr chenin dân a siam vek bawk a ni.

Heti tak mai a dân khauh leh chipchiar hab lekkawh chu thil awlai ani lo. Amah duhtu an tam laiin tihhlum hial duh khawp a haw tu pawh tam tak an awm ve bawk a.

Mahsela Calvin-a chuan Bible zirtirna ang zêla kal niin a inhria a, Tin, chu lovah a dân siam hian khawtlâng nun thleng a asiam ṭhat avângin kalsual ah a in ngai lo.

Sawiseltu awm mahse Geneva ah chuan French râltlân, Protestant tam tak an rawn lût a, Chûng mite chuan a thurin chu an rawn pawm in an rawn ṭanpui ze zel a, chu chuan a zirtirna a tih leh phah in a tih darh zauh phah hle a ni.


Amah hi a hrisel lo hle a, mahse rim takin hnâ a thawk zêl a, Kum 55 - mi chauh niin 1564 May ni 27- ah tar hmêl takin a thi a. A thih hnu in Theodore Beza (1519-1606) chuan Geneva -a siamṭhat hna chu a chhunzawm ta zel a ni.


A ZIRTIRNA HRANG HRANG TE :


A hnathawh ropui ber chu Institutes- a ziak kha a ni a. Kohhran siamṭhat chungchângah chuan Luther-a'n Lung a phûm a, Calvin-a'n a chungah in a sa a, Luther a chu Siamṭhatna zâwlnei ropui ber a ni a, Calvin-a chu Siamṭhatna 'theology'  mumal taka ti chhuaktu ropui ber an ti ṭhin.Calvin-a chuan lehkhabu tam tak a ziak a.

"Mi pakhat in a damchhûnga nuamsa deuh hleka a chhiar theih tâwk aia tam lehkhabu a ziak a ni."  an ti ṭhin.

Zirna lam a uar a, Geneva ah zirna chhâwng thum asiam a, a sâng ber chu Academy- an ti a, chu chu tunah chuan Geneva University an ti ta.

A zirtirna pawimawh zual deuh deuh te chu ;

(a) Bible A Pawm Dân : Siamṭhatna hruaitu dangte ang bawkin Bible pumpui hi Pathian thu ah pawmin, rinna leh thiltih tehna pawimawh ber leh awmchhunah a ngai.

Bible aṭang chauhvin Pathian thu kan hre thei a, Thilsiam leh Khawvel inher zêl hian Pathian nihna chu a tilang ngei mai, Mahse Pathian hriatna famkim chu Bible aṭang chauhvin kan nei thei.
Chu pawh chu Thlarau thianghlim puihna avang chauhvin kan hre thei.
Tin, Luther-a'i chuan thuthlung hlui a dah pawimawh zâwk. Luther-a chuan a hlui chu a tharin a luahlan a ti a, Calvin-a erawh chuan A hlui chu a thar in a rawn nemnghet a ti thung.

Chuvangin thuthlunghlui leh thar inpumkhatna a sawi uar a, Siamṭhatu dangte aiin Thuthlunghlui leh a chhûnga dân awmte zawm pawimawh zia a sawi uar a ni..


(b) Pathian Chu Engkima Lalber  A Ni :  Calvin-a theology pum-pui inghahna chu Pathian chu engkima Lalber (chungnungber) a ni tih a rinna chu a ni.

Pathian chu lei leh vânah lal ber a ni a, mitin awmdân tûr a rêl vek a, engkim chunga roreltu a ni bawk. Mi zawng zawng hi a thuhnuaiah an awm a, an chhandamna leh boralna thu thlengin a kutah a awm vek a ni.

Pathian khawngaihna hnathawh avânh chauhvin  mihring chu chhandam ani thei.

(c) Mihring Chu Chhe Lailet Dêr A Ni :
Martin Luther leh Augustin-a te ang bawkin Adama tlûkna avânga mihring nun chhiatna hi Calvin-a pawhin a pawm a.

Adama tlûkna avânga 'Inrochun Sual' - chuan a thlahte zawng zawng a fanchhuak a, mihring nun pumpui a ti khaw lo vek a, mihring chuan Pathian a hawisan ta a ni.

Pathian fa nihna a hloh a, chhandamna pawh amah in a thawkchhuak thei lova, anchhe dawng a lo ni a.

Mahse mihring tih tel miah lovin, khawngaihna vâng liau liau in chhandamna chu Pathian in a pe thung.


(d) Chhandamna : Chhandamna chu rinna avânga lo awm a ni a, Chu rinna chu thlarau thianghlim zârah chauh oan nei thei.

Rinna chuan simna a hring a, Chuvangin rinna leh simna hi a inkawp tlat a ni. Simna chu mahni inphata Pathian lam hawi lehna kan rilru hlui dah bo va, a thar a thlâk hlak hi a ni. Simna rah chu Pathian kan hmangaih leh mihringte hnena ṭhatna kan lantîr te, kan nun pumpui lo thianghlimna te hi a ni a. Kan piangthar tih tichiangtu chu Pathian duhzâwng thil kan ti hi a ni.

Hei vâng hian Calvin- a chuan nungchang ṭhatna a dah pawimawh hle a, Nungchang ṭhat avângin chhandam kan ni lova, kan chhandamna chuan nungchang ṭha a siam tûr a ni zâwk. He leiah hian kan famkim dâwn lova, mahse Lalpa kawng zawh tûrin kan bei zêl tûr a ni tiin a zirtir.


(e) Ruatlâwk Chungchâng : Augustin-a leh Luther-a te'n an zirtir angin Pathianin chhandam tûrte chu a  ruat lâwk vek a ni, tih a pawm ve a, Mahse Calvin-a chu anni ai chuan akal thui zâwk.

Chhandam tûr chauh ni lovin, boral tûr te pawh a ruat lâwk a ni.

Miin Pathian chu a dik tâwk lo ah an puh ani thei e, Mahse, mihring chu a sual vang ngei a thiamloh chang a ni a, chubak lo chu Pathian thil tum leh tumna kan hre phâk lo.

Pathian chu mi dik ani tih kan hria, mahse a dikna chuan engtin nge athawh tih hi kan hre phâk lo, Thuril/Thurûk a ni.


(f) Sacrament : Sacrament pahnih, Lalpa zanriah leh Baptisma- te hi a pawm a.

"Sacrament chu Pathian khawngaihna lantîrtu, pâwnlam chhinchhiahna a nemngheh, keinin  a khawngaihna kan lo chhân ve na a ni e." a ti a.

Lalpa Zanriah a Krista lo tel ve na chungchângah chuab Luther-a leh Zwingli-a inkârah a awm.

Roman kohhran chuan chhan leh uain chu Krista taksa leh thisenah a lo chang tak tak an ti a. Luther-a te, Zwingli-a te, Calvin-a te chuan he thurin, ' Transubstantiation ' hi an hnâwl ṭheuh.

Luther-a chuan Krista taksa leh thisen chu chhang leh uain- ah chuan atakin a lo tel/ awm a ti a.(Consubstantiaton).

Zwingli-a'n hriatrengna leh entîrna a ti thung a. Calvin-a erawh chuan Luther-a zirtirna chu Roman zirtirna hnaih lutuk ati a, Zwingli-a ngaihdân pawh chu Sacrament tinêp lutuk a ti bawk a.

Lalpa Zanriah ah hian Krista chu atakin, mahse thlarauvin a lo tel a, chu chu rinna a changtu chuan thlarauvin a chang (a eiin a in)  a ni, tiin a zirtir.


(f) Kohhran : Luther-a nen thui tak an ngaihdân a (inang a, danglamna lian tak an nei bawk. Kohhran chu Isua Krista ringtute awmkhâwm leh inpâwlho hi a ni a. Chutah chuan hmun hrang hranga hming hrang hrang nei kohhran te an awm vek a. Tin, Kohhran ah chuan mifel chauh ni lovin, misual leh vervek te pawh an awm tho bawk.

Mahsela, Kohhran chu a famkim rih lo anih pawhin, Kristian zawng zawng chu lang theia kohhran inpawlho na ah chuan an tel tûr a ni, tiin. He kohhran hi Hmuh theih Kohhran tiin avuah a.

Luther-a ang bawkin kohhran chu hmuh theih leh hmuhtheih loh kohhran tiin a thliar a. Luther-a'n a Hmuh theih loh kohhran a dah pawimawh viau laiin, Calvin erawh in hmuh theih kohhran chu a ngai pawimawh zâwk thung a, Hei vâng hian Kohhran inrelbawlna lam angai pawimawh hle a ni.


(g) Kohhran Leh Sawrkâr Inlaichînna : Sawrkâr chu Pathian din a ni a. Pathian rorelna hnuaiah a awm.

Roreltute chu dikna kengkawh tûr te, dân vawnghim tûr te, dân bawhchhetu hrem tûr te a Pathian ruat an ni a, Tin, Kohhran vênghim tûr te, Rinna dik tungding tûr te leh Pathian thu anga ram mipui nun akal theihna tûr te in sawrkar chuan mawh a phur a ni.

Nimahsela Sawrkar hian Pathian ruat anih avângin Kohhran chhûngah thuneih a chuh tûr ani lova, sakhaw thiltih a khap tûr a ni hek lo. Roreltute chuan dik takin ro an rêl tûr a ni a. Chuti anih loh chuan Pathian Thû aṭanga sawisel theih a ni ang. Sawrkar chu Pathian thu anga akal tûr a ni a, Chuvangin kohhran kohhran kaihhruaina leh zirtirnadawng tûrin a in hawng tûr a ni.

Kohhran leh Sawrkâr chuan mawhphurhna an nei hrang ve ve a, Kohhran chuann ram dân lekkhawh chungchângah thuneih a tum tûr a ni lova, Sawrkar pawh thlarau lam thilah a inrawlh tûr a ni lo. Amaherawh chu Kohhran chuan kohhran angin Sawrkar hnenah 'AW' neih a tum tûr a ni.

Kohhran chuan amahin thuneihna a nei a, Sawrkar hmanrua mai a ni lo. Chuvangin sawrkar leh kohhran chu an ding dûn a, mahni mawhphurhna chin neiin, a ṭûl ang zêla mawh inphur tawn an ni.


Calvin- chuan Kristiante chuan Sawrkar thu an awih tûr a ni a ti ṭhin. Sawrkar chu a lo ṭha lo deuh anih pawhin roreltu dik lo deuh chu Pathianin a hrem mai ang tih a ring a, Tin, Sawrkar pawh chu Pathian thuhnuaia awm a ni a, chuvangin Kristiante chuan mihring thu aiin Pathian thu an awih tûr a ni.

Kristian thurin chungchânga thuneitu chu Sawrkar ni lovin Bible a ni a, mahse thurin dik lo vuantu tihhlum te, chhiah khawn te leh a ṭûl anga indo buatsaihte hi Sawrkarin a ti thei a ni tiin a zirtir.

(Kohhran leh zirtirna tûr ang zâwnga ziah a ni lova, hriatzâu nân a i lo hmang anih chuan, chu chu a ziaktu ina a tum ber zâwk a ni e.)

Comments

Popular Posts