MIZO THAWNTHU LEH HNAM DANGTE THAWNTHU KHAIKHINNA


Hmân deuh khân kan ṭhianpa pakhat, " hian kan mizo thawnthu leh pi leh pu te sakhua te kha achangkângin a ropui a, hnam dangte aia a hniamna ka hre lo, chuvangin International ah pawh ka dinpui ngam," a ti a.

A sawi ang tak tak hian kan mizo thawnthu leh sakhua te hi han belh chian tak tak chuan hnam dangte aiin alo hniam bîklo hle mai tih alang thei chiang a ni.

Thil mak tak tak leh ngaihtuahna tithui thei tak te, thil awihawmloh tak tak te a ni nuaih na chung in in ang reng si ah pawh hnam dangte thawnthu kan ngaisang zâwk tlat hi mizo te kan fin vâr lohna pakhat niin alang.

Heti hian han sawi ila, ' Hnam dangte thawnthu ami kha kan mizo thawnthu ah hian alo awm ve vek a ni ' tih hi.

Tuna kan ṭhalai leh fing vâr zâwk te hian khatianh kan pi leh pu te thawnthu te, an sakhua biak dân te kha ṭhuang khat a kaltîr in emaw rawn tuaihnûm leh se tih hi thil duhawm tâwpkhâwk a ni.

Thawnthu(myth) han tih hi chuan kan hmu nêp nghal ngawt leh mai ṭhin a, hei hi kan hriatthiamloh vang a ni pakhat bawk.

Thawnthu(Myth) hi thawnthu phuahchawp leh hmasâng thu vuvûk mai erawh a ni chiah em tih hi zawhna awm thei tak a ni, A chhan chu Naupang thawnthu a ni lova, tin, mi pakhat lek ina a phuah theih lah a ni hek lo, Pî pû aṭanga hnam inrochun thawnthu anih avângin Folklore, Legend, History kan tih te leh Religion- te nen hian sam a in phiar zawm chiat a, chuvângin sawifiah tum vak leh dâwt mai mai kan ti dâwn anih chuan ṭanchhan erawh kan dapkhâwm nasat pawh angai viau ta ve ang.

Engpawh nise Kristian kan nih avâng hian Bible- hi kan ring tlut a, hnam dang leh sakhaw dang thu leh hla erawh Myth- kan tih sak vek mai a.

Hetiang kan ngaihdan chiah hian Hindu -sakhaw be tute pawh in Kristianity hi Myth min tih sak ve tho ang tih hi kan rin a ngai ve bawk.

Greek ho hi finna zawng nasa êm êm, sakhaw ngaihsak tak hnam an ni a, Paula ngei pawh in, " Nangni Athen-i khua ami te u, engkimah sakhaw ngaihsak mi tak in ni tih ka hria e," tiin alo sawi anih kha.
Pathian pawh chi hrang hrang an ngah hle a, An finna avângin an sakhua leh an thawnthu te pawh khawvel awpbeh nan anlo hmang hial a ni a,
Tichuan Roman- ho ina an rawn hneh hnu pawh in Greek ho finna leh sakhua an rawn be ve leh a nih kha.

Khatih hunlai khan Paula te khan Athens-a Aeropagi - ah te khan Greek mifing pui pui te kha hnial hnehlo in lo tlâwm zâwk selang chuan mythology ngaihnawm takah kan Bible- hi a chang ve thei tho bawk.

Bible erawh Mihring suala tlu te chhandam na tûr chauh a ziah a ni a, a bâk dang erawh beisei tûr a awmlo.

Bible in Milian leh chak pui pui chanchin loh theihloh in tlêm asawi lang zauh a, mahse mihring suala tlu te tân a ṭangkailo a nih avângin abâk erawh a ziak lang ta lo a.

Chûng Bible ina a ziah tâkloh te chu Sumerian, Greek,Hindu, Egypt leh hnamdang Mythology ah chiang zawk in alo awm leh a. Chutiang chuan mahni hnam mil ang zel in kanlo sawi chhâwngin kanlo phuah belh leh ta a ni.

Chutiang in kan Mizo thawnthu ah pawh tam tak zeh tel alo ni bawk a, hnam dangte thawnthu ang tho kha kan thawnthu ah hian a lo tel ve reng tihna a nih chu..


A khâikhàwm nan, Hriat phâkloh khawp hlâ aṭang khân mihring hian anihna hriatfiah tumin zawhna chi hrang hrang alo pai tawh a. Tunge anih tih te, engtia lo awm nge anih tih te, lei leh vân lo awm dân te, thil engkim lo pianchhuah dân te hi an ngaihtuah an ngaihtuah ṭhin a, lei leh vân in laichîn dân te, nungchâ te nen a an inzawm dân te, thilsiam chi hrang hrang nena an in kungkaih dân zawng zawng an chhût a, a awmzia hriat an tum ṭhin, Ramhuai leh sual thû te, thihna leh thil dang dang a awm tih an hriat si, a awm ṭan dân leh a lo irhchhuahna a hriat reng reng lohte hriat duhna rilru a pu tlat a, chumi ina a hrinchhuah chu Myth kan tih tak hi a ni. Engpawh nisela Mizo thawnthu hi sawi dan a tam a, chulovah hnam hrang hrang ina kan in rochun dân te alo dang hret hret zêl a, chuvangin kan hriat tlânglâwn dân ber leh kan hriatthiam dân tûr ber ni a ka hriat hmangin ka rawn chhawp chhuak a ni tih minlo hriat sak vek dawn nia.


.Tichuan Hmasâng mizo te thawnthu hi hnamdangte thawnthu aia a hniam bîk loh zia leh hnamdang te thawnthu ami ang hi mizo te hian kanlo nei ve tho tih chu atak in in hâilang ang le.. Hmasâng hun hriat phâk tawh loh ah a mizo te thawnthu a thil thleng pakhat chu Thim zîng/Áwk in nî a lem hi a ni. Thim zîng hi mizo thawnthu a a bulṭanna deuhthaw khawp a upa anga hriat a ni bawk. He thim zîng ah hian inthlâkthlengna mak tak tak a thleng a,

Ṭhenkhat zâwngah an chang a, nû ṭing dum lai chu Hauhûk ah an chang bawk a, Ramkal hâw meichher chhî chu Dumde rual ah te an chang bawk a, Tin, a hnam ang zâwng te thlengin Inlehna/Inthlâk thlengna alo thleng a nih kha.

Hei hi Thim zîng/ Âwk in nî a lem chanchin kan neih ve kha a ni a. Tin, Lai hnam chuan Vân lama chêng thiltithei tak mai Hrângzakhala- ui in Nî leh thlâ a lem ṭhin thu kan hmu bawk.

He âwklem hi Hindu ho thawnthu ah chuan, Misual milian leh Ramhuai Rahu chuan pathiante chauh ina an neih Thih theihlohna tui/ Nunna tui- chu rû in a in a, Mahse a in chiah tih in Siamtu Pathian zîng ami Vishnu chuan a ngûnhnâm in Rahu-a lû chu a chhawk bung hmawk a, a taksa chu thi mahse alo lem hman tawh avângin Rahû-a lu lianpui a thi ve thei ta lo a, tichuan vân boruak ah a lû chauh chu thlâwk in Nî chu a dawlh a, mahse a lu chin chauh anih avângin a nghawngah a rawn chhuak leh ta zel a ni.

Chinese ho chuan Vân boruak a vâk vêl Dragon lianpui in Nî a dawlh ah an ngai a. Korean ho chuan Meialh ui lian tak in Nî a dawlh anlo ti ṭhin bawk.

Greek ho chuan, Pathian ten a mihring sual lutuk hrem nan Ni êng an lâkbo thû thawnthu an nei bawk a.

Tin, Norse ho, Vikings thawnthu ah chuan Loki-a fâ te Chinghne lian tak pahnih Skoll leh Hati in, Pathiante indona hnuhnung Ragnarok-ah Ni leh thla an dawlh thu kan hmu bawk.

Tin, Mizo thawnthu ah hian Sakawr thla nei kan hmu bawk a, chu chu Chhâwnabâwraza-ah khan a ni, Sakawr thla nei nufâ a neih thu kan hmu a.

Hetiang Sakawr thla nei hi Greek ho thawnthu ah pawh awm in Pegasus- an ti thung a nih kha, Pegasus chu Tui pathian Poseidon leh Medusa-i te fâ a ni.

Keimi Hlawndawhthanga leh Keichala hi kan hre vek in a rinawm a, mihring, a chânga Sakeia chang thei kha an ni a, Lalruanga thawnthu ah Keichala kan hmu a, Kûngawrhi thawnthu ah kûngawrhi pasal keimi a ni bawk a,
Tin Keimi lo chhuahna Hlawndawhthanga chanchin kan nei bawk.

China, Thailand leh Malaysia te pawh hian Keimi hi anlo nei ve a, An thlahtute sakei tihlum ṭhîn te chu thlarau sual leh sakei thlarau khan a chênchilh ṭhin anlo ti ve bawk.

Tin, Mualzavâta, milian leh michak te, Sakawra, milian te kan thawnthu ah kan hmu a, Vân lam mî te leh lei mihring te inneih pawlh thu te pawh Sichangneii thawnthu ah te kan hmu bawk a, Tin, Vânlam mi leh mihring thlahpawlh thiltithei tak tak(demigod) Kâptheia, Entheia, Hâitheia, Dotheia, Chhîntheia.etc te kan nei bawk.

Tin, Thlânrawkpa pawh in Khuavâng Lal Sabereka fanu nupuiah a nei bawk anih kha. Hetiang kan thawnthu anpui hi hnam dang pawh in anlo nei nasa khawp a.

Greek ho thawnthu phei chu hêng vânlam mî leh lei mihringte inthlahpawlh chanchin hi a ni deuh ber, Pathian Zeus chuan mihring hneichhia lakah mihuaisen Perseus- te, Hercules, te, leh mi milian leh huaisen tam tak a nei a nih kha. kan sawi vek seng lovang a, Mi huaisen Achilles te, Hector-a te, Diomedes-a te,Patroclus-a te, Odysseus-a te, Helen of Sparta te pawh hi pathian te/ van lam mi te leh lei mihringte thlahpawlh vek an ni bawk.

Tin, Mizo ina Lasi zâwl kan tih Ṭhasiama te, Lianhela te leh Ramsa/thilnung dang nena in neihpawlh, Chawngchilhi leh Rûlpui ang te pawh hi hnamdang te pawh in an lo nei ve

Tin, Chawngtinlêri pawh Ṭan tlang huai Lalchungnung an nupuiah a nei bawk anih kha. Welsh/Druid- ho thawnthu ah chuan Druid hmeichhe pakhat chu ramhuai tlangvâl (Inccubus) nen fâ thiltithei tak Merlin/Emrys- an nei a nih kha.

Greek ho thawnthu ah chuan Lasî kan tih ang ber hi, Forest Nymph an ti a, Lui dung a chêng ṭhin te erawh Naiad- an ti thung a, Thetis- i pawh kha Lasî, lui dung a chêng ṭhin a ni a, Myrmidon Lal Peleus-a nen an in nei a, fapa Achilles- an nei anih kha.

Myrmidon Lal Aeacus-a pawh in tlangram lasi, Endeis-i leh tuipui lasi Psamathe-i nupui ah a nei bawk a, a ni lo pawh hi tam tak sawi tur ala awm zel a ni.

Tin, Chawngchilhi leh rûl te, Kûngawrhi leh Keimi te in nei ang hian mihring ina nungcha dang nupui pasal emaw, Sex hmanpuina ang hi Greek ho te pawh hian anlo nei a.

Crete lal Minos-a nupui Pasiphaë- i leh an bâwngpa sex hmandun aṭangin Minataur, a lu bâwng, a taksa mihring alo piang anih kha Hrangchhuana leh Chawngmawii- te pawh an thih hnu in an thlarau arsi ah a chang ang te, Khiangte zâwngzîm arsi a an chan te, Mi paruk bêl lei lai arsi a an chan te, Zangkhua lo pian dan Kawlawia thlarau arsi a a chan ang te hi Greek ho thawnthu ah pawh kan hmu a, Chhohreivûng kan tih, mi pakhat Zuhrei kaw lai, Sakeiin a seh hlum tâk avangin sakei chu tihhlum tumin an hual a, chutia an hual lai chuan Thim alo zîng a, arsi ah an chang ta vek a nih kha.

Chhohreivûng hi Greek ho chuan Orion-an ti a, Milian Orion-a chu Rimawi pathian Apollo- an thal a a kahhlum avângin Arsi ah a chang a nih kha. Tin, Siruk(Pleiades) te pawh, Unau paruk, Pleione-i fâ te thlarau arsi a chang anlo nei bawk.
Heng lo pawh hi tam tak ala awm bawk a ni.

Tin, Mizo thawnthu ah hian Vânlam mî an lang nasa ve hle mai a, hnamdangte ang bawk in hun tam tak liamta ah khan lei leh vân lam hi anlo in kalpawh ṭhin ni ngeiin alang.

Kûngawrhi thawnthu ah khan, Keimi laka Hrangchala te unau ina an chhanchhuah khan Keimi ina arawn ûnphâk ṭep avangin Van chunga Pathian nupa ten lo ṭanpuiin Mei chî te,Tui chî te theh tûrin anlo hrilh anih kha. Chutiangin Kêlchawngi thawnthu ah te, Sichangneii thawnthu ah te, Rairahtea thawnthu ah te Vân a mihring an kal thu te tam tak kan hmu bawk .

Mihring alo thih chuan a thlarau chuan Rihdil a han tlawh a, alo kîr leh a, an in bul velah thla thum vel a châm bâng țhin.

Chumi hun chhûng chuan a chhûngte chuan mitthi tan chuan 'Thlaichhiah' an nei a, a țhutna tur te pawh an kian țhin. (thlaichhiah chungchang leh alo chhuah dan chu Tlingi leh Ngama thawnthu ațangin kan hriat vek tawh kha.) Chutianga thla thum vel a tei hawi hnu chuan mitthi chu an țîn a, chaw pawh an hlui tawh lova.

He thlaichhiah chungchang te hi Celtic ho kût, Halloween ti a kan hriat nen pawh hian ang khat reng ah a ngaih theih bawk. Mitthi pawh chuan ' Kan chhûngte pawhin min ning tawh ani' anti a, mitthi khaw lam panin hreh tak in an kal ta țhin ani.

Mitthi khaw kalna tûr hi kawng pêngțhuam sarih a awm a, Rihdil ațangin an chhuak a, a enga pawh zawh se Pâwla kawtchhuah ah an chhuak ngei ngei a. Hei hi 'zîngvawnzâwl' an vuah.

Tichuan he kawtchhuah ah hian lung rah bûk a awm a, he rahbûk hi rap lo chuan an kaltlang theilo a, an rap bûk ngei ngei țhin ani. Pâwla chu lo muhil mahse rah bûk rî chuan a tiharh a, thlarau sai tur chuan alo harh zel a, pumpelh theih anilo. Pâwla hian sairawkherh, phulraw phel, suihpawrh khauh tak anei a, a saihlum chu artui tiat tiat ani a. Mi a perh chuan ana em em a, a ngâwt bawk a, chutia na tak tuar chung chuan mitthi khaw lam an pan ta zel țhin.

Tichuan Pâwla kawtchhuah ațang chuan Hruaitu in alo hruai ta zel thin a.

Helaia hruaitu an tih hi Scandinavian/ Vikings mythology ah chuan mitthi te chu Pathiannu hmelțha tak tak Valkyrie- ten mitthi khua Valhalla ah an hruai țhin anih kha.

Sawi dan dang ah chuan mitthi thlarau in Rihdil a kai dawn ațang hian Hruaitu an nei ṭhin bawk.

Greek mythology ah chuan mizo ten a rihdil kan tih ang hian mitthi khaw panna lui Styx a awm ve bawk a, chu styx lui kamah chuan lawngpû Charon-a a awm a, Charon-a chuan a lawngin mitthi thlarau te chu Styx lui kaipuiin mitthi khaw lamah a hruai ta țhin anih kha.

He Lawngpu Charon-a pêk tur hian mi an thih in an mit ah pawisa thîr(coins) an dah tel bawl țhin, chu chu lawng chuan man tur a ni.

Pâwla kawt ațang chuan tuna 'Hruaikâwn' an tih khaw awmna ah khian 'Hruaitu' te chuan an hruai ta zel a, kâwn chhak lam tlâng sâng hi 'Hringlang tlâng' an ti a.

Hetah hian an hruai thleng a, chu hringlang tlâng ațang chuan mihring/minung awmna ram, an khaw hluite an thlîr a, an lung alêng êm êm țhin.

Greek thawnthu ah chuan Hringlang tlâng ang hian tlâng hmun, Lungpui vâr(White Mountain) hmun an kal tlang ve bawk a.

An khaw hlui/minung ram lam an hawi fo avang chuan an kal pawh a sâwt hleithei lo a, chûng lai velah chuan pangpar chi khat ' Hawilo Pâr' a awm a, an hruaitu te chuan chûng hawilo pâr te chu an tawntir(khim) ṭhin.

Heta Hawilo pâr ang deuh hi Greek ho chuan Lily chikhat, Aspodel - tiin an sawi ve bawk ṭhin.

Mi satliah te chu 'Mitthi Khua' ah an kal a, heng pasalțha leh thangchhuah te erawh chu 'Pialral' ah an kal ve thung țhin.

Pialral leh mitthi khua hi a in anglo a, Pialral chu hmun nuam tak, faisa ringa hahdam taka awmna/chenna tur ani a, Pasalțha te leh thangchhuah te chauh an kal țhin.

Greek ho chuan Mi satliahte thlarau kalna tur Mitthi khua Tartarus an nei a, Pasalțha leh mi hmingthang te awmna tur Elysian Field an neih ve bawk kha.

Tin, Vikings ho chuan Pasalṭha te kalna tûr Valhalla an nei a, Mi pangngai, chhumchhia leh tar chaklo te thlarau kalna tûr mitthi khua a awm leh bawk a. Chu chu Helheim( Hel lalram/mitthi khaw ram) a ni. Chu Mitthi khua Helheim chu Lui lian tak Gjoll- in a hual bawk.

. Helai a kan sawilan tâk ang hian kan pi leh pu te thawnthu lo in hlanchhâwn ṭhin tam tak hi thawnthu ropui tak leh khawvel pum huap pawh a zahpuiawmlo an ni tih kan hre thei ang a.

Tam tak sawi tur la awm mahse duhtawk rih phawt ila, hun dangah kan la sawi belh zêl tûr ah ngai ila. .

Comments

  1. A ṭha hle mai.... Ka hlawkpui viau e. Chutih rualin thil pakhat lek; reference tar lang tel la a ṭha leh zual ang.

    ReplyDelete
  2. Aw le, ni e, dah nachang ka lo hre lo a, a pawi ka ti hle mai,

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular Posts